Luwte-en geluidsplanning voor een gezondere stad

De stad startte in 2021 een innovatietraject luwte- en geluidsplanning op. In 7 stadsontwikkelingsprojecten werd onderzocht hoe rust- of luwteplekjes kunnen worden geïntegreerd en hoe het ontwerp en de ruimtelijke inrichting kunnen zorgen voor een aangename geluidsbeleving. Ontwerpers en planners kunnen met de opgedane inzichten aan de slag door maatregelen die bijdragen aan een aangenaam luwte- en geluidsklimaat, op te nemen in toekomstige stadsontwikkelingsprojecten. 

Waarom dit project

In de stad is het nooit echt stil. In een bruisende metropool als Antwerpen is er immers altijd iets te beleven. Maar al die activiteit heeft ook een keerzijde: 48% van de Antwerpenaren gaf in 2024 aan last te ondervinden van lawaai afkomstig van verkeer. Er is dus nood aan een gezond geluidsklimaat en plekken waar de bewoners tot rust kunnen komen. Daarom startte de stad een innovatietraject luwte- en geluidsplanning op. Het doel van dit traject was om binnen enkele lopende stadsontwikkelingsprojecten via een interdisciplinaire aanpak extra aandacht te hebben voor geluid en luwte door middel van ontwerp, inrichting en beheer van de openbare ruimte. 

De resultaten uit dit innovatietraject kunnen ontwerpers, planners en andere stadsdiensten en actoren meer inzicht en kennis verschaffen over de beleving van geluid en de maatregelen die kunnen bijdragen aan een luwere stad met een gezond en aangenaam geluidsklimaat. 

Wat gebeurt er?

Luwte- en geluidsplanning draagt bij aan een gezonde stad waar bewoners de gezellige drukte van de stad op een aangename manier kunnen beleven of zich even kunnen terugtrekken op een rustige plek in de buurt. Dat kan door de omgeving zo in te richten dat de ruimte een aangenaam geluidsklimaat heeft. Op die manier wordt niet enkel storend lawaai tegengegaan, maar worden ook bewust positieve geluiden toegevoegd. Geluid wordt op die manier een positief ontwerpinstrument, waarbij de beleving van geluid centraal staat, en niet enkel de decibels. 

Daarnaast zet luwte- en geluidsplanning ook in op het creëren van luwteplekken, rustige plekken waar je kan ontsnappen aan de drukte van de stad. Luwteplekken hebben verschillende basiskwaliteiten, waarvan een aangenaam geluidsklimaat er slechts één is. Ze worden ook gekenmerkt door visuele rust, een groenblauw karakter, geborgenheid, en beschutting tegen weer en wind. Bovendien zijn ze toegankelijk, lokaal en kleinschalig van karakter, en hebben ze betekenis voor de gebruikers. 

Innovatietraject in fases

In een verkennend traject werden de betrokken stadsdiensten, de districten en externe partners (zoals de Vlaamse overheid, Woonhaven en het bisdom Antwerpen) samengebracht en bevraagd naar mogelijke projecten. 

Dit resulteerde in bijna 60 projectideeën waarbij luwte- en geluidsplanning een relevante bijdrage zou kunnen opleveren. Uit de voorstellen kwamen vier verschillende categorieën naar voor. 

1. Luwteplekken op bouwblokniveau: gedeeld gebruik van binnengebieden van (sociale) woonblokken, tuinen van publieke en zorginfrastructuur (woonzorgcentra, dienstencentra, bibliotheken…), buitenruimtes van erfgoedsites zoals kerken en musea; 
2. Straten en verbindingen met een aangenaam geluidsklimaat: aanleg of heraanleg van woonerven, tuinstraten, klimaatstraten, trage wegen; 
3. Stedelijke publieke landschappen met luwteplekken en een positief geluidsklimaat: (her)aanleg van pleinen, (snelweg- en spoor)parken, waterkanten, begraafplaatsen, speel- en sportterreinen; 
4. Gemengde stadsontwikkelingsprojecten (bij drukke wegen of industrie): creëren van een netwerk van (semi)publieke luwteplekken en plekken met een aangenaam geluidsklimaat. 

Keuze van de pilootprojecten

Uit de talrijke projectideeën werden zeven pilootprojecten gekozen. Zij konden rekenen op expertise en externe begeleiding op maat door experten inzake geluid en luwteplekken, om zodoende een beter geluidsklimaat en meer luwteplekken te creëren voor bewoners en bezoekers. Het traject rond luwte- en geluidsplanning haakte in op het bestaande traject van deze stadsontwikkelingsprojecten, die ingedeeld werden volgens de hierboven genoemde categorieën. Voor elk van de geselecteerde projecten werd een actiefiche op maat uitgewerkt die werd opgenomen in de leidraad.

Stuivenbergsite, site Moorkensplein, Copernicussite (categorie 'luwteplekken op bouwblokniveau')

Drie diverse bouwblokprojecten met een uitgesproken luwtenood en -potentieel in de dichtbebouwde binnenstad werden in een gezamenlijk traject ondersteund. In deze projecten lag de focus vooral op extra luwteplekken in de (semi) publieke buitenruimtes. Hierbij werd rekening gehouden met de nieuwe invulling van de sites en hun ruimere omgeving. Deze projecten konden vooral in de voorontwerpfase rekenen op ondersteuning vanuit het traject luwte- en geluidsplanning. Lees meer over de projecten:

• Stuivenbergsite (Antwerpen-Noord)
• Site Moorkensplein (Borgerhout)
• Copernicussite (Kievitwijk Antwerpen)

Luwte-as centrum Wilrijk (categorie 'straten')

Uitwerken van een oost-west luwte-as in het centrum van Wilrijk. Dit project bestaat uit verschillende deelprojecten. Naar gelang de fasering van de deelprojecten werd onderzocht hoe het geluidsklimaat en het luwtepotentieel kon verbeterd worden of hoe de geplande ingrepen konden bijdragen aan een aangename geluidskwaliteit. Over de deelprojecten heen, werd onderzocht hoe het concept van een luwte-as vorm kon krijgen. Het gaat om volgende deelprojecten:

• Heraanleg en vergroening Valkenveld;
• Versterken en verbinden van luwe stapstenen doorheen het centrum: de Bist, doorsteek Woonzorgcentrum Sint-Bavo, oude begraafplaats Jules Moretus …; 
• Heraanleg Kortestraat, Druivenstraat en Karel Pomastraat, met organisatie van een workshop over luwteplekken voor de buurtbewoners.

Over het pilootproject in Wilrijk verscheen in 2024 de reportage ‘Luwte die verbindt’ in het Tijdschrift Publieke Ruimte. 

Park Brialmont (categorie 'stedelijke publieke landschappen')

Berchem wordt doorsneden door drie belangrijke geluidsbronnen: de Ring, de Singel en het Ringspoor. Dankzij het masterplan Park Brialmont is het mogelijk om Berchem binnen en buiten de Ring met elkaar te verbinden tot één Park Brialmont van 42 hectare.   

In de eerste fase van het masterplan (recreatief natuurpark Wolvenberg en Entree Grotesteenweg) waren al ingrepen gedaan die bijdragen aan een aangenaam geluidsklimaat zoals de aanleg van hoogtes en laagtes en zittrappen aan het water.  

In de tweede fase kwamen de deelzones Brilschanspark en Wolvenberg aan de beurt. In het pilootproject luwte- en geluidsplanning werden de mogelijkheden voor soundscaping – het vormgeven van geluidslandschappen – onderzocht om het omgevingslawaai te maskeren. Na een participatiesessie waarin buurtbewoners hun mening konden geven over het geluid van de fonteinen die in de vijver zouden komen, werd gekozen voor de combinatie van een meerstralige fontein en 2 beluchters.  
 
Lees meer over het project Park Brialmont en de resultaten van het participatiemoment. 

Wilgenstraat (categorie 'stadsontwikkelingsprojecten')

In het projectgebied van de Wilgenstraat, gelegen in 2060, is een grote nood aan luwteplekken. De site wordt herontwikkeld en zal opnieuw plaats bieden aan sociale woningen, een basisschool en een kinderdagverblijf. Het innovatietraject luwte- en geluidsplanning voorzag in ondersteuning tijdens de ontwerpfase op vlak van akoestisch ontwerp en de creatie van luwteplekken op het openbaar domein.

Lees meer over het project Wilgenstraat.

Lageweg Hoboken (categorie'stadsontwikkelingsprojecten')

Stad Antwerpen wil het projectgebied Lageweg in Hoboken omvormen tot een gemengd gebied met ruimte voor wonen, werken, groene ruimtes en stedelijke functies. Ze doet dit in nauwe samenwerking met de perceeleigenaars en diverse Vlaamse instanties. Het innovatietraject luwte- en geluidsplanning onderzocht hoe wonen, werken en logistiek op de site verweven kunnen worden met zorg voor akoestische kwaliteit.  

Lees meer over het project Lageweg.

Timing

Het innovatietraject luwte-en geluidsplanning liep van 2021 tot de zomer van 2024.

Wie werkte eraan mee?

Het innovatietraject ‘luwte- en geluidsplanning’ is een project van stad Antwerpen, AG Vespa en de betrokken districten. Er wordt nauw samengewerkt met de Vlaamse overheid, experten geluid en externe partners zoals Woonhaven en het bisdom.