Hier graven archeologen naar het verleden

De Scheldekaaien van Antwerpen kennen een lange en boeiende geschiedenis vanaf het ontstaan van de stad tot heden. De toekomst brengt een nieuwe fase voor de Scheldekaaien met de heraanleg in het kader van het masterplan Scheldekaaien. Vooraleer de vernieuwing een feit is, duiken de archeologen van de stad nog even terug in het verleden van de kaaien. Een unieke kans om het DNA van de stad beter te leren kennen. 

Van het voorjaar van 2019 tot en met 2023 worden verschillende archeologische onderzoeken uitgevoerd aan de Scheldekaaien: zone Loodswezen, de burchtzone, de Sint-Michielskaai en de bierwerf.

 

Waarom dit project?

Masterplan Scheldekaaien

De Scheldekaaien veranderen de volgende jaren grondig van uitzicht. De 6,7 kilometer kaaien worden heraangelegd volgens het Masterplan Scheldekaaien. De werken omvatten ook het stabiliseren van de kaaimuur en het verhogen van de waterkering. Dit grote project startte al in 2017 en zal zo’n 15 jaar in beslag nemen. De werken gebeuren dan ook in verschillende fases en verschillende deelgebieden.  

De heraanleg van de Scheldekaaien biedt een uitzonderlijke kans om de verdwenen stadsresten terug aan het licht te brengen en te onderzoeken voor ze voor de komende 100 jaar terug onder de grond verdwijnen. 

Het archeologisch onderzoek levert veel informatie op:

• Het is een unieke kans om het verleden terug zichtbaar en tastbaar te maken.
• Het is een aanvulling op de bestaande literatuur, kaarten en historische plannen.
• Wanneer de staat van de archeologische relicten nog goed is, biedt het de nodige info aan ontwerpers om ze eventueel terug  zichtbaar te maken.

 

DNA van Antwerpen - 2000 jaar Scheldekaaien

Deze content kan niet getoond worden.

Door de gekozen cookie voorkeuren kan de inhoud niet weergegeven worden. Deze inhoud is enkel zichtbaar als u marketing cookies inschakelt.

Open cookie instellingen

Middeleeuws uitzicht

FelixArchief, stadsarchief Antwerpen

De Antwerpse rede, de plaats waar de schepen voor anker gingen, kent een lange geschiedenis vanaf het ontstaan van de stad tot nu. Het DNA van de stad ontstond in de middeleeuwen ter hoogte van Het Steen, met name de werf en de burcht. De werf was een uitsprong in de rivier die als aanlegplaats werd gebruikt. Later werd deze plek versterkt met hoge muren, poorten, torens en bastions en strekte deze steeds verder uit langs de rivier. De oevers vormden een grillige kaailijn, met inhammen en uitsprongen. Het was geen ideale situatie voor een vlotte doorstroom van het havenverkeer, mensen en goederen.  

 

Rechttrekking van de Scheldekaaien

FelixArchief, stadsarchief Antwerpen

Op het einde van de 18de eeuw kwam Antwerpen onder Frans bestuur. Zeker onder leiding van Napoleon Bonaparte betekende dit een hele ommekeer op politiek, economisch en religieus vlak, maar ook op stedenbouwkundig vlak. De haven, die toen vooral aan de Scheldekaaien lag, werd gemoderniseerd en kreeg een nieuw uitzicht. De middeleeuwse stadsmuur aan de kant van de Schelde werd afgebroken. Een nieuwe kade kwam voor de oude werven te liggen, waardoor de middeleeuwse rede gedeeltelijk rechtgetrokken werd. 

FelixArchief, stadsarchief Antwerpen

Rond 1880 veranderde het uitzicht van de Scheldekaaien finaal naar de situatie die we vandaag kennen. De kaaien werden volledig rechtgetrokken. Hiervoor werden de inhammen aangevuld en de vlieten die tot diep in de stad liepen werden gedempt. Voor de aanleg van de brede kaaivlakte werden de hoger gelegen burcht, de resten van de Sint-Michielsabdij en honderden huizen afgebroken. De uitspringende werf verdween volledig. 

 

Wat gebeurt er?

Verschillende zones van de Scheldekaaien zijn archeologisch interessant: zone Loodswezen, de burchtzone, de Bierwerf en de Sint-Michielskaai.  Er is al kennis over deze plekken op basis van oude kaarten, plannen en eerder archeologisch onderzoek. De precieze opgravingszones zijn afgebakend en er is een groot vermoeden van de vondsten en mogelijke relicten die de stadsarcheologen zullen aantreffen.

stad Antwerpen, dienst archeologie

In 2020 en 2021 wordt er in de verschillende zones archeologisch vooronderzoek uitgevoerd. Dit betekent dat de stadsarcheologen studiewerk uitvoeren en ter plaatse proefsleuven aanleggen. Op basis van deze sleuven wordt de exacte ligging en de bewaringstoestand van de archeologische resten gekend. Als ze dit weten, wordt het ook mogelijk om een inschatting te maken of het geïntegreerd kan worden in de nieuwe ontwerpen voor de Scheldekaaien. Is het resultaat goed, dan wordt er een ruimere opgravingszone bepaald voor verder onderzoek. 

 

Opravingsfases

<>

• 2019-2021: Zone Loodswezen. Aanleg proefsleuven en onderzoek naar Stenen Kraan tussen het Noorderterras en het gebouw van het Loodswezen. 
• Najaar 2020 - januari 2021: Burchtzone. Aanleg proefsleuven en onderzoek naar oudste resten van de burchtzone onder de hangars van het Noorderterras. 
• Najaar 2021 - winter 2022: Sint-Michielskaai. Onderzoek naar de Sint-Michielsabdij en het Sint-Michielsbastion. 
• Najaar 2021 - voorjaar 2022: Burchtzone. Aanleg uitgebreide opgravingszones voor onderzoek naar burchtzone.  
• Winter 2021: Bierwerf. Aanleg van proefsleuven voor onderzoek naar de Napoleontische kade, naar aanleiding van de afbraak van de Napoleontische kade. 
•  Voorjaar 2022: heraanleg van de Scheldekaaien gaat van start door AG Vespa

 

Wat gebeurt er met de archeologische resten? 
Het ontwerpproces van de Scheldekaaien loopt parallel met het archeologisch onderzoek. Van zodra duidelijk is wat de bewaringstoestand van de archeologische resten is, zal bekeken worden op welke manier ze geïntegreerd kunnen worden in het ontwerp. 

Voor de heraanleg van het centrale deel van de kaaien werden zeven ambities goedgekeurd, waarvan één inzoomt op archeologie. 

• Ambitie: Geschiedenis van de stad zichtbaar maken onder de hangars. Het schetsontwerp wil het verhaal van de stad en haar ontstaansgeschiedenis opnieuw tot leven wekken onder de hangars. Bovengronds is nu enkel Het Steen nog zichtbaar. De gelaagdheid van de geschiedenis kan ook opnieuw zichtbaar gemaakt worden door archeologische vondsten van de middeleeuwse burcht, de middeleeuwse kaaimuur en de napoleontische kaai bloot te leggen. Er kan met hoogtes en laagtes gespeeld worden die de archeologische resten blootleggen en als podium en speelaanleidingen kunnen dienen.

Kijkdagen

In het weekend van 8-10 oktober 2021 vonden de Archeologiedagen plaats en konden de burchtzone en Sint-Michielskaai bezocht worden. Hou 'Doe Mee' in de gaten voor volgende bezoekdagen. 

<>

 

Wie werkt er aan mee?

• AG Vespa: verantwoordelijk voor het ontwerpproces van de Scheldekaaien
• De Vlaamse Waterweg: belast met de werken van de kaaimuurstabilisatie
• Artes Roegiers: de uitvoerder van de werken voor de kaaimuurstabilisatie
• De dienst archeologie van de stad Antwerpen: uitvoering bureaustudies en archeologisch onderzoek. 

 

Meer info

archeologie@antwerpen.be