Meer plaats en open ruimte aan het water

Schipperskwartier en Centrum is een van de zeven deelgebieden van de Scheldekaaien. Door de waterkering dichter bij het water te brengen, komt er veel meer ruimte vrij waarvoor in de nauwe binnenstad te weinig plaats is.

Waarom dit project?

Om de band tussen de stad en de Schelde te herstellen, worden de Scheldekaaien de komende jaren in een nieuw kleedje gestoken. Het masterplan Scheldekaaien, ook bekend als het Kaaienplan, pakt in totaal zeven deelgebieden aan.

Wat gebeurt er?

Het centrale deel van de Scheldekaaien is het deel tussen het paviljoen van het Zuiderterras en dat van het Noorderterras. In juli 2021 is het schetsontwerp voor dat volledige deel goedgekeurd. In oktober 2023 is het definitieve ontwerp goedgekeurd voor het noordelijke stuk van dat centrale deel: van de helling van het Zuiderterras aan het Steenplein tot het paviljoen van het Noorderterras. Het gaat dus om het Steenplein en het gedeelte met historische hangars ten noorden daarvan.

Waterkering

In het centrale deel van de Scheldekaaien wordt in totaal 813 meter nieuwe waterkering voorzien: 107 meter vaste en 706 meter mobiele. Een doorlopende verhoging van 80 centimeter boven de blauwe steen vormt de vaste waterkering. Indien nodig treedt de mobiele waterkering (tot 2,25 meter boven de blauwe steen) in werking.

Verleden zichtbaar gemaakt onder hangars

Op de site ter hoogte van de historische hangars ten noorden van het Steenplein is Antwerpen ontstaan. Hier lag de kern van de oude burcht met de Sint-Walburgiskerk, de Vierschaer, het Reuzenhuis en de Burchtmuur. Ongeveer een halve meter onder de kasseivlakte liggen de fundamenten van de oude stad, die doorlopen in de oudste straten van de stad zoals de Palingbrug, de Burchtgracht en de Willem Ogierplaats. De nabijheid van Het Steen en de cruiseterminal maakt dit bovendien tot een belangrijke toeristische entree van de stad. De ruimte onder de hangars zal daarom mee het onthaal van de stad vormen waar toeristen, bezoekers en inwoners kennismaken met het gelaagde verleden van Antwerpen. Onder de hangars zal de heraanleg de voormalige stadsplattegrond zichtbaar maken in de bestrating. De vroegere burchtmuur wordt over de hele breedte van de hangars blootgelegd tot een diepte van 2,7 meter. Dat geeft een spectaculair zicht op dit grootschalige bouwwerk dat rond het jaar 1000 de grens van de stad vormde.

Tussen de burchtmuur en Het Steen liggen langs de voormalige Mattestraat de contouren van de oude burcht die zichtbaar zal worden met historische restanten van onder meer de Sint-Walburgiskerk, de Vierschaer en het Reuzenhuis. Bovendien plaatst de stad langs die voormalige Mattestraat enkele paviljoenen voor speelruimte en info- of exporuimte. Dat naar analogie met de vroegere enclos, afgeschermde ruimtes die door de overslagbedrijven en douane werden gebruikt om tijdelijk goederen veilig op te slaan.

De hangars zullen zo het verleden tastbaar maken en een route bieden voor aankomende cruisepassagiers, over de Mattestraat naar een halteplaats voor toeristenbussen in het naastliggende deelgebied Bonapartedok en Loodswezen.

Meer daglicht

Om van de ruimte onder de hangars een aangename verblijfsruimte te maken, worden enkele zaken tijdens de restauratie aangepast. Zoals het vernieuwen en vergroten van de huidige lichtstraten, zodat meer licht tot in de hangars doordringt. De restanten van de burchtmuur en de Sint-Walburgiskerk krijgen daarbij extra veel daglicht. Er gebeuren ook specifieke ingrepen aan de daken van de hangars om het akoestisch comfort te verbeteren.

Wandelterras als groene aangename verblijfsruimte

Het verhoogde wandelterras biedt een prachtig uitzicht op de Schelde. Op twee plekken komt een verbinding met de ondergelegen ruimte via een trap. Het wandelterras zelf wordt opgeknapt. De stad vernieuwt de vloer en de balustrade, en die laatste krijgt een houten leunrand. Het wandelterras vergroent tot ‘Kaailine’, een aangename verblijfsruimte met een robuust maritiem karakter en zitplekken.

Grote plantvakken uit staal en hout worden met elkaar verbonden zodat een aaneengeschakelde groenzone ontstaat. Er is steeds een minimale vrije doorgang van 3 meter, zodat de gebruikers voldoende ruimte hebben. De plantvakken zullen zich aan de stadszijde situeren, om het zicht op de Schelde te vrijwaren. Tussen de vakken ontstaan ‘kamers’ of verblijfsruimtes. Het zitmeubilair zal zowel vrijstaand zijn als geïntegreerd in de plantvakken, en wordt zowel naar de Schelde als naar de stad gericht.

De beplantingskeuze hangt samen met het maritieme karakter van de plek. Er wordt gekozen voor planten die gedijen in een duinenlandschap. Die zullen ook kunnen groeien in uitzonderlijke omstandigheden met veel wind, droogte, zout van het brakke Scheldewater en zon.

Er komt een gevarieerd aanbod van grassen met accenten zoals verbena of grote pimpernel, die overgaan in struiken en heesters met een maximale hoogte van 1,5 meter, zoals duindoorn en brem. Daarnaast zijn er gekleurde zones met karakterplanten zoals zeekool, cipressenkruid, blauwspirea, … In het voorjaar zorgen tulpen en sneeuwklokjes voor het kleurenpalet. De plantvakken zijn zo opgebouwd dat ze regenwater kunnen bufferen.

Groen, schaduwrijk Steenplein

Het Steenplein krijgt een hogere verblijfskwaliteit waarbij Het Steen, het Flandriapaviljoen, de Schelde en de waardevolle bomen opnieuw mooi zichtbaar worden. Overtollige elementen zoals de tijdelijke kiosk bij de blauwe steen worden verwijderd, net zoals de bestaande verharding. Het plein krijgt ook een groene vernieuwing. De bestaande bomen blijven zoveel mogelijk behouden en aangevuld met meer groen. Onder de bomen, midden op het plein, komt een intieme parkruimte die aansluit op het Flandriapaviljoen. Er komen twee verblijfsplekken met zitbanken en plantvakken met een mix aan vaste planten, waaronder varens en siergrassen.

Ruimte voor evenementen

Doordat de waterkering dichter bij de Schelde komt, zullen de hangars en het Steenplein beter te bereiken zijn vanuit de binnenstad, en ook te gebruiken onafhankelijk van de waterstand. Een wandelroute door de hangars verbindt verschillende plekken waar ruimte is voor evenementen. Evenementen die momenteel plaatsvinden op het Steenplein kunnen in de toekomst gebruikmaken van de hangars. Een grote vlakke vloer sluit vanaf de burchtmuur aan op Het Steen en loopt door naar de Suikerrui.

Participatiemomenten

Om het ontwerp van het volledige centrale deel van de Scheldekaaien vorm te geven, vond in 2019 gedurende tien dagen een reeks participatiemomenten plaats. In de aanloop naar het voorontwerp is in januari 2022 een infomoment georganiseerd waarbij reacties op het schetsontwerp welkom waren. Een uitgebreide online bevraging leverde een reactie op van 395 geïnteresseerden. Daaruit bleek onder andere de vraag om de hangars in te zetten voor markten, evenementen, sport, spel,… en om de geschiedenis van de plek terug te zien en te beleven in het openbaar domein. Ook de duidelijke wens naar vergroening kwam vaak aan bod.

<>

Timing

De aanleg van het noordelijk stuk van het centraal deel van de Scheldekaaien gebeurt in fases. De restauratie van de hangars en het wandelterras is alvast gestart in september 2023. Als alles vlot verloopt, is tegen de zomer van 2024 het wandelterras volledig vernieuwd en opnieuw open voor het publiek. De restauratiewerken aan de hangars lopen dan nog verder tot het voorjaar van 2025. Aansluitend starten de werken aan de waterkering en de heraanleg van de kaaivlakte.

Wie werkt eraan mee?

AG Vespa coördineert de heraanleg van de Scheldekaaien in de verschillende deelgebieden en legt samen met de stad het openbaar domein aan. De Vlaamse Waterweg nv is verantwoordelijk voor de kaaimuurstabilisatie en de waterkering.

noAarchitecten tekenden de ontwerpplannen voor Het Steen. Ney & Partners tekent het ontwerp voor het ponton van de nieuwe cruiseterminal.

Tractebel Engineering en Palmbout Urban Landscapes vormen samen het ontwerpteam voor het centrale deel van de Scheldekaaien.