De Europese steden van morgen

Steden zitten in de lift. Binnen de Antwerpse Ring werd de afgelopen decennia ingezet op stadsvernieuwing. Het gebied buiten de Ring is ook toe aan renovatie, want de woonwijken en industriëlere zones zijn ondertussen meer dan 50 jaar oud. Deze plek heeft een uniek karakter omdat het het beste biedt van twee werelden: vlakbij het stadscentrum met tal van culturele en sportieve mogelijkheden en nabij grote groene gebieden. De klassieke tools voor stadsvernieuwing voldoen niet meer en daarom wordt er gezocht naar een nieuwe aanpak. 

Het Europese netwerk URBACT III crëert ruimte om te experimenteren en biedt een platform voor kennisuitwisseling met acht andere Europese steden die voor dezelfde uitdaging staan: Barcelona, Casoria, Düsseldorf, Oslo, Brno, Baia Mare, Solin en Wenen. Onder de naam 'sub>urban. Reinventing the fringe' trok Antwerpen dit netwerk van september 2015 tot en met de zomer van 2018. De resultaten en inzichten leest u hieronder en onder de knop media en nieuws. 

Waarom dit project?

De voorbije twee decennia lag de focus van stedelijke ontwikkeling in Europa steevast op de vernieuwing van stedelijke centra en de historische kernen van de steden. Dit heeft tot veel succesverhalen geleid, denk in Antwerpen bijvoorbeeld aan het Eilandje of het militair hospitaal. Deze golf van stedelijke vernieuwing liep echter grotendeels gelijk met demografische veranderingen, een steeds duidelijker wordende nieuwe realiteit van klimaataanpassing en een sterke bevolkingsgroei.

Vandaag verschuift die focus zich naar de 20ste eeuwse gordel, zeg maar het gebied tussen de Ring en de stadsrand. Deze plek vraagt om een hele nieuwe manier van stadsontwikkeling dan de binnenstad, met nieuwe processen, andere instrumenten en gewijzigde beheersvormen. Antwerpen heeft er onder de naam Labo XX en Labo XX_werk al een heel onderzoekstraject opzitten. Via een Europese samenwerking kunnen de inzichten nog concreter worden en volgen er ook concrete actiepunten om deze plekken aantrekkelijk te maken om er te wonen, te werken en te recreëren.   

Wat gebeurt er?

Van september 2015 tot de zomer van 2018 werkte de stad Antwerpen samen met 8 andere Europese steden. Ze deden dit rond vijf thema's, met een lokaal actieplan als einddoel. De vijf thema's zijn: 

• Naar een intensiever ruimtegebruik
• Meer sociale inclusie
• Versterken van de relatie met de regio
• Transformatie van de private ruimte
• Transformatie van de planningsinstrumenten

Er werden concrete experimenten in samenwerking met de bewoners opgezet en resultaten werden uitgewisseld. Dit resulteerde telkens in een 'Book of Ideas' per thema, waarbij open over de aanpak van de meeting, de inspiratie en de nieuwe tools werd gecommuniceerd. Ook via Twitter @suburbanfringe werden de resultaten van deze bijeenkomsten gedeeld. 

De samenwerking resulteerde in een manifest voor de ontwikkeling van de 20ste eeuwse gordel: 

1. Omarm de bestaande kwaliteiten van de plek. Start met een zorgvoldige analyse van wat de kwaliteiten zijn die het een identiteit geven. 
2. Pas op de kortere termijn de delen aan met een lagere kwaliteit. Verschillende zones in de 20ste eeuwse gordel zijn genegeerd voor een lange tijd. Deze gebouwen of de publieke ruimte kan opgewaardeerd worden. 
3. Voeg een collectieve laag toe. Vandaag is de 20ste eeuwse gordel een manifest voor individualisme en consumeren, denk bijvoorbeeld aan de A12. Betrek de verschillende gebruikers van de plek, maak de collectieve ruimte aantrekkelijker en stimuleer multifunctioneel gebruik.
4. Plan, implementeer en organiseer tegelijkertijd. De planning van dit gebied kan niet vanuit één perspectief gebeuren, maar vraagt de samenwerking met alle partijen. 

In juni 2017 werden de tussentijdse resultaten voorgelegd aan afgevaardigden van de Europese commissie om het belang van dit onderwerp ook op de Europese agenda te zetten. 

In april 2018 werden de resultaten voor elk van de steden in hun thuisstad voorgesteld en de gebundelde acties ook aan een internationaal publiek van experten in Barcelona. Het internationale magazine Volume bracht een speciale bijlage uit over het onderwerp en de resultaten van de steden.

Antwerpen stelde de resultaten voor in de Lageweg, de voormalige fabrieken van Crown Packaging. Het lokaal actieplan wordt integraal opgenomen in het strategisch Ruimteplan.

Wie werkt er aan mee?

Het netwerk bestaat uit verschillende Europese steden, die werken onder de koepel van de Europese Unie. De partnersteden uit het netwerk zijn Antwerpen, Baia Mare, Barcelona stedelijke omgeving, Casoria, Düsseldorf, Solin, Brno, Oslo en Wenen. Antwerpen is de leidende partner binnen dit netwerk.

Het netwerk werd mogelijk gemaakt door URBACT en gefinancierd door het Europees Fonds voor regionale Ontwikkeling, de 28 lidstaten, Noorwegen en Zwitserland.