Kipdorp: een brug naar het verleden
De Kipdorppoort was naast de Keizerspoort één van de twee hoofdtoegangen tot de stad. Hier werd ook de belangrijke historische veldslag van de Franse Furie (1583) gestreden. Van 2017 tot 2019 was dit de grootste archeologische werf van de stad Antwerpen. Nu is deze permanent zichtbaar in het straatbeeld als openluchtsite en kan u ook de expo met de vondsten bezoeken.
Waarom dit project?
In het kader van project Noorderlijn wordt voor de Vlaamse Opera een autoluw plein aangelegd met een ondergrondse parking, waarbij twee autotunnels het verkeer onder het plein leiden. Deze tunnels lopen langs de 16de-eeuwse stadsmuur en doorkruisen de goed bewaarde resten van het 16de-eeuwse Kipdorpbastion en de Kipdorpbrug. Archeologisch vooronderzoek toonde aan dat net onder het wegdek en de voetpaden de monumentale resten tot meer dan 7 meter diep bewaard bleven. Vandaar dat deze unieke restanten opgegraven en geregistreerd werden door de archeologische dienst van de stad.
De opgravingen en restauratie van de site zijn afgerond in november 2019 en de site werd plechtig geopend op 7 december 2019. De site is vandaag te bezoeken via een wandelpasserelle.
Wat gebeurt er?
In het kader van de geplande werken werden de vestingresten van de Kipdorpsite vrij gelegd tot op de fundering en grondig gedocumenteerd. Deze site zal bewaard blijven en na de restauratie ervan permanent zichtbaar zijn.
Het open leggen van de volledige Kipdorpsite leverde heel wat informatie over de verschillende bouwfasen van de brug en het bastion en over de juiste bewaringstoestand van het geheel. De vele vondsten uit de grachtlaag vertellen meer over de dagelijkse activiteiten rond deze belangrijke stadstoegang. Ook de Franse Furie, die hier in 1583 werd uitgevochten, heeft zijn sporen achtergelaten.
Wat zijn we al te weten gekomen?
Onderzoek en vondsten
Bronnenstudie en archeologisch vooronderzoek boden al heel wat informatie over wat de archeologen konden verwachten. Tijdens de opgravingen kregen de archeologen ook zicht op de monumentaliteit van de Kipdorpsite en konden verschillende bouwfasen vastgesteld worden. De resten van de Kipdorpsite zijn heel goed bewaard. De brug bleef behouden tot net onder het oude loopniveau, met intacte pijlers en tongewelven. Enkel de kasseien en de bovenste 1,5 meter van het natuurstenen parement werden ontmanteld tijdens de 19de-eeuwse afbraak.
De Kipdorpbrug was oorspronkelijk 7 meter breed en 90 meter lang. Tijdens de opgraving werden twee brugpijlers met bijhorende bruggewelven onderzocht. De brugpijlers waren afgewerkt met verschillende steensoorten. Op sommige plaatsen was een 19de-eeuwse renovatie uitgevoerd in speklagen van baksteen en natuursteen.
Net als vroeger is deze plaats nog steeds een belangrijk knooppunt in de stad. Door de opgravingen en de restauratie krijgen deze vestingresten, die al bijna 150 jaar onder de grond liggen, opnieuw een plaats in het collectieve geheugen.
De stadsmuur van minstens 3 meter breed was gefundeerd op een baksteenbasis en natuursteen. Het zichtbare gedeelte was vooraan bekleed met witte natuursteen. Van de oorspronkelijk ca. 10 meter hoge muur was nog 5,5 meter goed bewaard gebleven. Een uniek element onderaan de bocht van de stadsmuur was de aanzet van een halve piramide die heel typisch is voor de 16de-eeuwse vestingbouw. Gelijkaardige piramides werden ook aangetroffen bij de opgravingen van het Keizersbastion aan de Nationale Bank en aan bastion Huidevetterstoren aan de Maria Theresialei.
Van het Kipdorpbastion werden de flanken en de bijhorende kazematten (ruimtes voor geschutsopstelling) onderzocht. Kenmerkend waren de schietgaten die aangebracht waren in de bastionmuur, op de plaats waar ooit de kanonnen stonden. Aansluitend aan de zuidelijke kazemat werd ook de poterne of ondergrondse toegang tot de kazemat teruggevonden.
In de grachtlaag rondom de Kipdorpbrug werden tijdens het onderzoek duizenden vondsten aangetroffen. Het gaat om verschillende categorieën, zoals aardewerk, kleipijpjes, muntjes en rekenpenningen, gespen, leren schoenzolen, houten speelballen en munitie. De vondsten schetsen een beeld van het leven rondom de Kipdorpsite door de eeuwen heen.