De Gedempte Zuiderdokken vormden samen een langwerpig plein in het zuiden van Antwerpen, parallel met de Scheldeoever. Het is een prachtige open ruimte die vooral gebruikt werd als een enorme parking. Dat is nuttig, want parkeerplaats is nodig in de stad. Maar het is ook een gemiste kans. Daarom wordt deze zone getransfomeerd naar een park met 2 ondergrondse parkings: het Zuidpark.
Eind 19de eeuw werden er op deze plek drie dokken gegraven als uitbreiding van de toenmalige haven. Maar in de loop van de 20ste eeuw verplaatsten de activiteiten van de haven zich vooral naar het noorden. In 1969 gooide men de Zuiderdokken dicht en kwam er een plein. Aan beide uiteinden was er ruimte voor sport en spel, maar het grootste deel van het plein werd gebruikt als parking.
Terwijl het Zuid zich vanaf de jaren 80 ontpopte tot een culturele, creatieve en toonaangevende wijk, bleven de Zuiderdokken een weinig inspirerend, grijs plein. Nu komt daar verandering in.
In september 2015 viel de beslissing dat er iets nieuws moest gebeuren met de Gedempte Zuiderdokken en werden er voorwaarden vastgelegd. Parkeren blijft belangrijk in deze zone, dus de parkeerplaatsen verhuizen ondergronds. Dat maakt bovengronds ruimte vrij voor een volledige heraanleg. De stad wilde hier ambitieus mee omspringen en schreef een ontwerpwedstrijd uit. Het winnende ontwerp is van het Belgisch-Zwitserse team Tractebel, ADR Architects, Georges Descombes in samenwerking met Les Eclairistes Associés & Erik De Waele.
Het plein krijgt twee grote functies: een park en 2 ondergrondse parkings.
De drie dokken van vroeger lagen in elkaars verlengde: van zuid naar noord het Kooldok, het Schippersdok en het Steendok. De ondergrondse parkeergarages komen exact binnen de dokranden van het vroegere Kooldok en Steendok.
De oude dokken zijn afgebroken tot anderhalve meter onder de grond. Daaronder zijn de restanten goed bewaard. Vanuit de parkings blijven deze resten goed zichtbaar. De parkings tellen elk vier ondergrondse verdiepingen. Op niveau -1 zijn er fietsenparkings. De andere niveaus dienen voor personenwagens met aan elke voetgangersuitgang plaatsen voor mensen met een beperking. Er zijn ook laadplaatsen voor elektrische auto’s.
De parkings Kooldok en Steendok sluiten aan op de parkeerroutes langs de Leien en de Kaaien. De uitgangen voor voetgangers liggen buiten de dokrand om de ruimte rond het park plein zoveel mogelijk vrij te houden. Voor fietsers is er een trap met fietsgoot aan weerskanten.
Op 24 augustus 2018 werd het aangepaste definitieve ontwerp van Tractebel, ADR Architects, Georges Descombes, LEA en Erik De Waele goedgekeurd. Daarin werkte het team hun oorspronkelijke ontwerp verder uit na een uitgebreid inspraaktraject.
Op 1 maart 2019 werd een omgevingsvergunning verleend voor de eerste fase van de aanleg van Steendok. Daarop werden een aantal bezwaren ingediend. De stad ging in dialoog met de betrokkenen wat resulteerde in een aangepaste omgevingsvergunning op 27 juni 2019.
Het aangepaste definitieve ontwerp met in het rood aangeduid, de omgevingsvergunning voor de Zuidelijke tafel, goedgekeurd op 27 juni 2019 © AG Vespa, Tractebel – ADR Architects – Georges Descombes i.s.m.Les Eclairagistes Associés & Erik De Waele
Aangepast definitief ontwerp - omgevingsvergunning Steendok
De krachtlijnen van het voorontwerp blijven behouden. Het ontwerp is nog steeds opgebouwd uit 3 ‘tafels’, een ‘kroon’, publieke (voor)ruimte aan de cultuurhuizen en 3 in plaats van 4 pleinen als verbinding met de omgeving.
Onder meer volgende zaken werden aangepast ten opzichte van het definitieve ontwerp:
Vergroening
Woonerf Waalsekaai
Meubilair en kunstintegratie
Verviersstraat en Wapenstraat
De 3 ‘tafels’ weerspiegelen de vormen van de voormalige dokken (Kooldok, Schippersdok en Steendok) en zijn exact even groot als die dokken. Ze krijgen elk een eigen karakter en zorgen voor een duidelijke samenhang in het ontwerp. Door hun vorm verwijzen ze naar de historische havenactiviteit op de plek, maar die wordt vervangen door een nieuwe stedelijke activiteit die inspeelt op de behoeften van de wijk met horeca, winkels en enkele unieke cultuurhuizen. De tafels zijn elk ongeveer tweemaal zo groot als de Antwerpse plantentuin in de Leopoldstraat.
De centrale tafel, het voormalige Schippersdok, wordt een open geheel met gras dat voor ademruimte zorgt. Aan de kant van de Waalsekaai wordt aan de rand een waterbassin ontwikkeld, een ideale verpozingsplek. Het bassin fungeert tegelijkertijd als buffer- en infiltratiebekken voor regenwater. Aan de ene zijde wordt het bassin afgeboord door een ruime trappenpartij die de historische kademuur van het Schippersdok terug zichtbaar maakt. Aan de andere kant komt diverse oeverbeplanting. De randen van de centrale tafel worden begrensd door bomenpleinen die zorgen voor wat schaduw.
De 2 buitenste tafels krijgen een intiemer karakter en worden meer ontwikkeld als tuinen waarbij open ruimtes met gras, diverse beplantingen (struiken, groenteteelt, planten) en ruimte voor sport en spel elkaar afwisselen:
AG VESPA, TRACTEBEL – ADR Architects – Georges Descombes i.s.m. Les Eclairistes Associés & Erik De Waele
Definitief ontwerp - de noordelijke tafel wordt ingericht als tuin © AG Vespa, Tractebel – ADR Architects – Georges Descombes i.s.m. Les Eclairagistes Associés & Erik De Waele
De zogenaamde kroon vormt de groene omkadering rond het gehele ontwerp. Nieuwe bomenrijen vullen daar de bestaande bomenrijen aan. Het wordt zo een dynamische en koele stedelijke plek onder een genereus bomendak. Hier wikkelt de circulatie zich af, waarbij auto’s en fietsers dezelfde weg gebruiken. Wandelen kan ofwel op het voetpad ofwel onder de bomen. Tegelijkertijd biedt de kroon plaats voor terrassen van de plaatselijke horeca, picknicktafels en banken.
AG VESPA, TRACTEBEL – ADR Architects – Georges Descombes i.s.m. Les Eclairistes Associés & Erik De Waele
Definitief ontwerp - de kroon als groene omkadering van de tafels © AG Vespa, Tractebel – ADR Architects – Georges Descombes i.s.m. Les Eclairagistes Associés & Erik De Waele
Aan de Gedempte Zuiderdokken liggen 4 belangrijke cultuurhuizen: FoMu, M HKA, Zuiderpershuis en Zuiderkroon. Vandaag staan deze gebouwen nauwelijks in contact met de publieke ruimte errond. Het ontwerp voorziet in publieke voorruimtes aan de cultuurhuizen die mee geïntegreerd worden in de nieuwe publieke ruimte.
Drie pleinen, het Scheldeplein, het Museumplein en het Waterpoortplein, vormen de belangrijke verbindingen richting de Schelde en het Zuid. Het zijn open verharde ruimten van verschillende grootte waar plaats is voor evenementen.
Waterpoortplein
Het Waterpoortplein verbindt de wijk het Zuid met de Schelde, met de Waterpoort als centrum. De schaal van dit plein is te vergelijken met de Grote Markt. Het is de meest aangewezen plek voor het organiseren van middelgrote evenementen.
Museumplein
Het Museumplein, qua schaal te vergelijken met de Sint-Jansvliet aan de voetgangerstunnel, verbindt de verschillende musea en krijgt een speelfontein als beeldbepalend element. Hier kunnen verschillende kunstenfestivals plaatsvinden.
Scheldeplein
Het Scheldeplein is het meest noordelijke plein en is het kleinste van de drie, te vergelijken met de Vrijdagmarkt. Het wordt gemarkeerd door een ruime pergola die deels voor beschutting zorgt. Het plein sluit aan op de tuinen van het voormalige Kooldok en is ideaal voor buurtevenementen.
AG VESPA, TRACTEBEL – ADR Architects – Georges Descombes i.s.m. Les Eclairistes Associés & Erik De Waele
Definitief ontwerp - het Museumplein © AG Vespa, Tractebel – ADR Architects – Georges Descombes i.s.m. Les Eclairagistes Associés & Erik De Waele
De Gedempte Zuiderdokken worden vooral een groene ruimte, een echt park. Er komen meer bomen (497 bomen versus 374 bomen vandaag) en een kleurrijke waaier aan heesters, vaste planten en bloembollen. In elk seizoen zijn de tuinen een bloemrijk geheel. Ook ruime grasweides versterken het groene karakter. In de tuinkamers of ‘pockets’ liggen gezellige zithoekjes en is plaats voor sport en spel of samentuinen.
In het definitieve ontwerp zijn de boomsoorten vastgelegd. Zo worden in de ‘kroon’ de bestaande platanen aangevuld met 4 inheemse soorten: de linde, iep, zomereik en els. De 3 tafels krijgen een grote verscheidenheid aan soorten waarbij rekening is gehouden met de grootte, de groeiwijzen, veel verschillende bloeitijdstippen, bladvormen, vruchten, bloemgeuren, …
In het park zal een aantal specifieke aanplantingen opvallen:
Om deze ambitieuze parkaanleg te realiseren zal de bodemlaag van de Gedempte Zuiderdokken volledig vervangen worden. De bestaande grond wordt over een dikte van 1,5 meter vervangen door een nieuwe opbouw, aangepast aan de specifieke beplanting en gebruik van het park. Zo wordt een park gecreëerd voor de komende generaties. Hier lees je een nog meer uitgebreide en technische uitleg over de opbouw van de bodemlaag.
Tijdens de werken zullen eerst bomen verdwijnen om tot een optimale situatie te komen. Enkele bomen zijn in zeer slechte staat, andere zullen een tijdelijke verhuis in functie van de werken niet overleven en alle bomen moeten voldoende ruimte krijgen om te groeien.
AG VESPA, TRACTEBEL – ADR Architects – Georges Descombes i.s.m. Les Eclairistes Associés & Erik De Waele
Definitief ontwerp © AG Vespa, Tractebel – ADR Architects – Georges Descombes i.s.m. Les Eclairagistes Associés & Erik De Waele
Het park, de nieuwe publieke ruimte en de cultuurhuizen vormen samen de ‘museumtuinen’. In samenspraak met de cultuurhuizen wordt een aantal kunstenaars aangesteld die een globaal idee uitwerken voor kunst in de verschillende aangeduide zones: de centrale cirkel aan het Waterpoortplein, de Waterpoort, het waterbassin en de speeltuinen.
De stad wil vandaag met het pilootproject voor de Gedempte Zuiderdokken een antwoord geven op de uitdagingen van de toekomst zoals de verwachte frequentere en intense regenbuien en hogere risico’s op overstroming. Het past daarbij binnen het projectvoorstel van het Interreg 2 Zeeën-project SPONGE 2020. Het definitieve ontwerp heeft het waterconcept gefinaliseerd en verder uitgewerkt: water kan gemakkelijk in de grond sijpelen, een krattensysteem bevloeit de bomen, er zijn regenwaterputten, de tuinen en de grasweide doen dienst als waterbuffer, het water wordt hergebruikt om te spelen en voor het bufferen van water in de wadi’s.
Door de gekozen cookie voorkeuren kan de inhoud niet weergegeven worden. Deze inhoud is enkel zichtbaar als u marketing cookies inschakelt.
Door de gekozen cookie voorkeuren kan de inhoud niet weergegeven worden. Deze inhoud is enkel zichtbaar als u marketing cookies inschakelt.
Met de opening van parking Steendok is de uitvoering van de eerste fase, de aanleg van de het park op de zuidelijke tafel, begin 2021 gestart. Het eerste deel van het park opende op 20 mei 2022. Daarna volgt de heraanleg van het park ter hoogte van Schippersdok. Dat deel opent in de lente van 2023. Het volledige park is klaar in 2024.
De kostprijs voor de totale aanleg van het park bedraagt 32 miljoen euro inclusief btw, uitvoering en studiekosten. Het volledige budget is voorzien in de meerjarenbegroting.
Zuidpark is tot stand gekomen met steun van het Europees Fonds voor Regionale ontwikkeling (EFRO).
AG Vespa neemt de coördinatie van het project Dok Zuid op zich. Het ontwerp is van het Belgisch-Zwitserse team Tractebel, ADR Architects, Georges Descombes i.s.m Les Eclairagistes Associés & Erik De Waele. Aannemer Stadsbader legt het park aan.
De stad en Mobiliteit en Parkeren Antwerpen coördineren de bouw en het beheer van de ondergrondse parkings. De parkings zijn gebouwd door Van Laere. Q-park baat de parkings uit.
Volg je graag de aanleg van het park op de voet? Schrijf je dan in op de digitale nieuwsbrief via deze link op de website van AG Vespa en vink 'Gedempte Zuiderdokken' aan. Zo ontvang je bij elke belangrijke mijlpaal een bericht in je mailbox.