Het Stadspark van Antwerpen wordt de komende jaren in haar glorie hersteld. Blijf hier op de hoogte van het groenonderhoud, werken in het Stadspark, oplossingen voor de vijver en het herwaarderingsplan.

 

Deze content kan niet getoond worden.

Door de gekozen cookie voorkeuren kan de inhoud niet weergegeven worden. Deze inhoud is enkel zichtbaar als u marketing cookies inschakelt.

Open cookie instellingen

 

We brengen het Stadspark en Hans Druart van het ontwerpteam OMGEVING + HydroScan + Yellow Window graag tot bij jou voor een introductie. Hans loodst je door het park en geeft aan op welke punten het herwaarderingsplan zal inzetten. 

Waarom dit project?

Het Stadspark van Antwerpen is uniek en van groot belang voor de stad. Het is met 14 hectare een groot stuk groen midden in de stad waar ontspannen, gesport, gespeeld en tot rust gekomen kan worden. Het is de plek die verkoeling biedt in de zomer, botanische kleurpracht in de herfst, een frisse neus in de winter en waar bloesems de lente aankondigen. 

Het 151 jaar oude park is een beschermd stuk landschappelijk erfgoed en nog steeds een schoolvoorbeeld van de romantische landschapsstijl. De geest van Keilig, zoals de keuze van de beplanting en de bomen, de vorm van de vijver en de doorkijkjes zijn herkenbaar en redelijk goed bewaard. De omgeving is echter niet meer te vergelijken met 1869. Het park lag toen aan de rand van de stad, terwijl het er nu middenin ligt. De verdere verstedelijking en modernisering heeft ook gevolgen op vlak van de waterbevoorrading van de vijver, de toenemende mobiliteit rond het park en het veranderd en intensiever parkgebruik. Daarnaast heeft het beperkt structureel groenonderhoud en de natuurlijke selectie en toename van bomen en plantenbestand een invloed op het huidige uitzicht van het park. 

 

<>

Sinds 2000 heeft het imago van het park een deuk gekregen. Zwerfvuil, prostitutie, overlast door Capital, té beperkt groenonderhoud, en andere zijn maar enkele van de punten die werden aangekaart tijdens de eerste participatiegesprekken in 2006 en 2007. Sindsdien heeft de stad stappen gezet om het imago te verbeteren, zoals een skatepark (2006), de uitbreiding en vernieuwing van de speeltuin (2009), de aanpak van sluikstort en prostitutie. Daarnaast kreeg het park te maken met een nieuwe uitdaging, met name de droogte van de vijver, wat tot veel bezorgde reacties leidde. 

Stad Antwerpen

De ambitie van het districts- en stadsbestuur is om het Stadspark te herwaarderen naar zijn waardevolle, oorspronkelijke landschapsstijl en in te spelen op de hedendaagse, maatschappelijke noden. Hiervoor is budget beschikbaar gemaakt om het Stadspark met zorg en in nauw contact met de buurtbewoners terug in zijn glorie te herwaarderen. 

Wat gebeurt er?

De herwaardering van het Stadspark gebeurt op drie manieren: 

1. Groenonderhoud en werken

Dagelijks groenonderhoud

Lange tijd werd het groenonderhoud van het park ad hoc uitgevoerd.  Het landschaps (2014)- en erfgoedbeheerplan (2018) bevatten duidelijke acties om het groen ook te herstellen naar de geest van het oorspronkelijke ontwerp. Elke van deze plannen concretiseert acties die genomen moeten worden om het park terug in zijn oorspronkelijke staat te brengen op vlak van beplanting, doorkijkjes, … . Hier werd al mee gestart en dit wordt nu onder de bevoegdheid van district Antwerpen verder gezet. 

Werken in het park 

Enkele dringende werken werden met hoge prioriteit aangepakt. In het voorjaar 2020 zag u deze veranderingen in het park: 

Stad Antwerpen

• Eind januari – begin februari: De verlichting ter hoogte van de kasseiweg, de speeltuin en het skatepark brandt terug sinds begin februari. De aannemer verving de ondergrondse kabels. Om ook de lichtkwaliteit te verbeteren, zijn nieuwe verlichtingspalen geplaatst. 
• 17 februari - november 2020: restauratie van de Keiligbrug. 
• Zomer en najaar 2020: stelselmatig verkleinen van de laad- en loskade. Nu de groendienst ruimte heeft gekregen in Café Capital zal de laad- en loskade in het park stelselmatig verkleind worden. In de plaats komt er nieuwe beplanting. De omheining blijft tot de planten volgroeid zijn. De laad- en loskade blijft nog even de uitvalsbasis van stadsreiniging op het park en de nabije buurt proper te houden.

2. De vijver

De vijver van het Stadspark stond met momenten droog. 

Voor een eerste verklaring duiken we duiken we even terug in de tijd. Voor het Stadspark er was, lag op die plek de Herentalse lunet. Dit militaire verdedigingswerk bestond voor een groot stuk uit water. Bij de aanleg van het park, was het een bewuste keuze om de vorm van de lunet over te nemen en op de locatie van de waterpartij moest de vijver komen.  

De vijver werd gevoed door proper water van de rivier de Schijn die via de Herentalse vaart in de stad werd gebracht. Met de aanleg van de premetrotunnels en de Ring werd de Herentalse vaart stelselmatig onderbroken en gedempt. Hierdoor wordt de vijver van het Stadspark, net zoals andere stadsvijvers momenteel enkel gevoed door grondwater en regenwater. Bij langere periodes van droogte daalt de grondwaterstand en verdampt het water in de stadsvijvers, zoals de afgelopen zomers het geval was.

<>

Een andere oorzaak ligt bij de bronbemalingen. Bij bouwwerken worden grondwaterpompen ingezet om veilig en droog te werken, zoals bij het bouwen van een kelderconstructie. De bouwcode verplicht om bij iedere bronbemaling ook een retourbemaling toe te passen. Dit wil zeggen dat het opgepompte grondwater terug in de ondergrond gebracht moet worden. Dit kan door water opnieuw in te pompen of door het te laten infiltreren via bijvoorbeeld grachten of vijvers. Uiteraard moet het water voldoende zuiver zijn, wat door historische vervuilingen niet altijd het geval is. 

De stad ziet sinds 2019 veel strenger toe op het toepassen van de retourbemaling. Zo werd ook het water van de werf aan de Belgiëlei via een extra leiding in de riolering van de Charlottalei richting het Stadspark gebracht. Daar werd het water gezuiverd in een zuiveringsinstallatie, waarna het in de vijver van het Stadspark stroomde. Op die manier infiltreert het water langzaam terug in de grond en zorgt het voor een lokale verhoging van het waterpeil in de vijver en de grondwaterstand in en rond het Stadspark. 

Om de waterproblematiek op een structurele manier aan te pakken werkt de stad samen met experten, die zowel duurzaam zijn als water in de vijver voorzien. Enkele voorbeelden hiervan zijn: 

• Het regenwater dat neervalt in straten die grenzen aan het Stadspark afvoeren richting de vijver. 
• Het asfalt van de parkeerstrook in de Quinten Matsijslei werd verwijderd en vervangen door een open structuur. Zo kan het regenwater rechtstreeks de grond insijpelen en een invloed hebben op het grondwaterpeil. 
• De stad Antwerpen werkt momenteel aan een nieuwe ondergrondse leiding om de bemaling van de ondergrondse parking in den Bell op het Francis Wellesplein te verbinden met de Stadsparkvijver. Deze zal in 2023 in werking treden. Hierdoor zal een nieuwe permanente watertoevoer richting de stadsparkvijver stromen en het waterpeil van de vijver op een constant niveau brengen.

3. Herwaarderingsplan

stad Antwerpen

Het Erfgoedbeheerplan (2018) legt duidelijk uit hoe het Stadspark terug in ere hersteld wordt. Het licht concrete beheer- en inrichtingsmaatregelen toe in lijn met hoe ontwerper Eduard Keilig (1827-1895) het voor ogen had. Voor verschillende zones in het park stipt het Erfgoedbeheerplan aan dat er nog een concreet ontwerp moet worden uitgewerkt, zoals voor het plein aan het monument van de gesneuvelden, de inkomzone Rubenslei en Louiza-Marialei, de parkrand aan de Van Eycklei, de stijlkeuze van de verlichtingspalen en de plaats ervan, enzovoort. Samen met de hedendaagse noden (zoals het vernieuwen van de speeltuin, het aanleggen van een innovatief loopparcours, …) worden deze nu aangepakt in een breder herwaarderingsplan. 
 

Ontwerpteam herwaardering Stadspark aangesteld

Uit een internationale ontwerpwedstrijd met elf inzendingen werd het ontwerpteam OMGEVING + HydroScan + Yellow Window geselecteerd voor de opmaak van een herwaarderingsplan voor het park. Hun ontwerpvoorstel vertrekt vanuit de historiek, de gebruikers en het klimaat. Uitdagingen zijn de waterhuishouding met de parkvijver, het historische karakter van het park en de opwaardering van de parktoegangen en de randen met de aanpalende straten. 

Het ontwerpvoorstel voor het Stadspark van het ontwerpteam OMGEVING + HydroScan + Yellow Window heeft drie uitgangspunten:

•    de historiek als narratief voor ruimtelijke kwaliteit;
•    een divers park voor diverse gebruikers;
•    een klimaatpark in het hart van de stad. 

Volgens de jury getuigt het ontwerpvoorstel van een sterke visie. Ze looft ook de voorgestelde aanpak voor stapsgewijze opwaardering van het park: “Het team presenteert een historisch Stadspark met ruimte voor heden en toekomst. Het vertrekt vanuit een herstel van de basisstructuur volgens het originele plan van Keilig en zet vervolgens in op het opwaarderen van strategische zones. Het verhaal wordt opgehangen aan drie strategieën die in het ontwerpvoorstel consequent worden doorgetrokken.” De jury waardeert dit consequente verhaal waarbij respect is voor de historiek terwijl tegelijk antwoorden worden gegeven op de actuele noden in een hedendaags voorstel.

In november 2020 startte het ontwerpteam OMGEVING + HydroScan + Yellow Window met uitwerken van het ontwerpvoorstel tot een herwaarderingsplan. Het hele proces gebeurde in dialoog met het stads- en districtsbestuur, de stadsdiensten en de buurt. In april 2023 werd het Herwaarderingsplan definitief goedgekeurd. Op basis daarvan zullen de komende jaren gefaseerde aanpassingen op het terrein gebeuren. 

Stadspark, een rijk verleden

Het Stadspark dateert uit de 19de eeuw. De driehoekige vorm van het park en de vorm van de vijver heeft het te danken aan zijn voorgeschiedenis als onderdeel van de militaire bescherming van de Spaanse omwalling, meerbepaald het Herentalse lunet. Wanneer de militaire functie vervalt – de Brialmontomwalling wordt gebouwd – beslist het stadsbestuur om een opdracht uit te schrijven voor een nieuw park.  Friederich Eduard Keilig wint deze opdracht in 1867 met een park in romantische landschapsstijl, oftewel ‘een kunstwerk gevormd in, met en naar de natuur’. 

Kenmerkend is dat Keilig vertrekt vanuit de landschappelijke structuur die er al is. Hij gebruikt de topografie van de Herentalse lunet en de bron van de vijver blijft de Herentalse vaart. Hieraan voegt hij een unieke kennis en visie over de te gebruiken boom- en plantensoorten toe en creëert hij taferelen door de zichten en de wijzigende kleuren van de beplanting tijdens de seizoenen. Ook de hangbrug die als een balkon boven de vijver uitkijkt, de rotsen en decoratieve elementen en de slingerende vijver met glooiende oevers en eiland moeten van bij het begin een hoge belevingswaarde geven. Keilig ontwerpt het park van bij het begin als een besloten geheel. Vandaag is dit logisch met de hoogbouw en de dense wijken die errond liggen, maar daar was in zijn tijd nog geen sprake van. 

<>

Doorheen de tijd volgde het park de noden van zijn bezoekers. Er kwam een muziekkiosk, een hoveniershuisje dat later een melkerij met speeltuin werd, gedenktekens en standbeelden, bunkers, etc. De Antwerpenaars kwamen er flaneren, woonden er evenementen bij en er werd ook geroeid, gevist en geschaatst op de vijver. 

Na de Tweede Wereldoorlog evolueerde de stad in sneltreinvaart, wat ook te zien is in het Stadspark. De parkrand verdwijnt ten gevolge van het toenemende verkeer errond. De toevoer van water van Het Schijn vanuit de Herentalse vaart stopt en de herstelwerken aan enkele iconische plekken waaronder de hangbrug worden gestart (beschermd in 1974). Begin 2000 verzwakt de aandacht voor het Stadspark. Er is geen gericht groenonderhoud in functie van het herstel, bezoekers voelen zich onveilig en het waterpeil van de stadsvijver fluctueert. 

In 2008 besluit het stadsbestuur dat er nood is aan een doordachte aanpak voor het Stadspark en lanceert het een Open Oproep. Een brede participatie wordt uitgerold, maar deze brengt heel wat commotie met zich mee. Het historische belang wordt met prioriteit op de agenda gezet en het Stadspark wordt erkend als Beschermd monument. 
 

Wie werkt er aan mee? 

Sinds 2019 is het Stadspark – net als de andere parken – een districtsbevoegdheid. Om de ambities te realiseren, werken district Antwerpen, stad Antwerpen en AG VESPA samen.

Het Stadspark is erg geliefd bij de buurtbewoners. District en stad gaan actief met deze bewoners het gesprek aan om kennis uit te wisselen en hier constructief mee aan de slag te gaan. 

Een vraag over het Stadspark? 

• Stuur een mail naar participatie.2018@antwerpen.be