De rijkste barokkerk van Antwerpen wordt volledig gerestaureerd.
De Sint-Jacobskerk in de Lange Nieuwstraat behoort met haar ongeschonden 17de en 18de-eeuwse barokinterieur en de grafkapel van Rubens tot één van de rijkste kerken van Noord-Europa.
Waarom dit project?
De kerk heeft niet alleen een religieuze functie, maar is ook kunst- en cultuurhistorisch erfgoed. Door dit waardevol erfgoed te bewaren, te restaureren en te onderhouden, kunnen toekomstige generaties er ook van genieten.
Na de restauratiewerken in 2027 zal de kerk maximaal opengesteld worden zodat iedereen het barokke interieur en de kunstschatten kan ontdekken.
Wat gebeurt er?
Met de steun van het agentschap Onroerend Erfgoed Vlaanderen start op 14 januari 2019 de volledige restauratie van dit beschermde monument.
Bij deze totaalrestauratie wordt zowel de buitenzijde als het interieur van de kerk onder handen genomen. De uitvoering verloopt in twee grote fasen. Eerst zijn de westzijde van de kerk (schip, zijbeuken en kapellen) en de bijgebouwen aan de beurt. In de loop van 2022 beginnen de werken aan de oostzijde (transept, hoogkoor, kooromgang en kapellen) van het gebouw.
- Aan de buitenzijde zijn het voornamelijk de daken die aan herstelling toe zijn, die komen dan ook eerst aan beurt. Gelijktijdig vinden er waar nodig herstellingen aan de gevels plaats.
- Een aantal glasramen is eerder al gerestaureerd. Tijdens deze restauratie worden ze uitgenomen, gereinigd en van beschermbeglazing voorzien. Deze voorzetbeglazing bevat een UV-werende folie die het zonlicht filtert en zo de uiterst waardevolle kunstwerken in de kerk beschermt tegen schadelijke UV-stralen. De beglazing isoleert ook waardoor het binnenklimaat verbetert. De glasramen zijn op hun beurt beschermd tegen weer en wind.
- Aan de binnenzijde zijn de twee orgels en de klokken aan herstelling toe. Ook de restauratie van de vele beelden en het houten en stenen meubilair staat op het programma.
- Verder vinden er aan de binnenzijde algemene schilderwerken plaats. Restaurateurs leggen ook enkele oude muurschilderingen, die momenteel overschilderd zijn met witte verf, vrij.
De kerk blijft tijdens de volledige werfperiode gedeeltelijk toegankelijk voor kerkgangers en bezoekers. Een stofwand schermt het werfgedeelte af van het toegankelijke deel van de kerk.
Vorige restauratie
De meest recente werken aan het kerkgebouw dateren van het einde van de 20ste eeuw. In 1963 werd gestart met de restauratie van de buitenkant van de kerk onder leiding van architect Jos Gabriëls. Na zijn dood in 1979 nam architect Rutger Steenmeijer de werf over. Nadien volgde een grondig bouwhistorisch onderzoek en een uitgebreide bouwtechnische studie van het interieur van de kerk. Deze studies liggen vandaag aan de basis van de geplande interieurrestauratie.
Wie werkt eraan mee?
Het Agentschap Onroerend Erfgoed keurt op 1 oktober 2017 het beheersplan van de kerk met bijgebouwen goed. In het beheersplan staan de visie en doelstellingen, werkzaamheden en opvolgingsmethoden om het beschermde monument en de erfgoedwaarde ervan in de toekomst veilig te stellen. Door het beheersplan goed te keuren geeft het agentschap Onroerend Erfgoed toelating voor alle restauratie- en onderhoudswerken die gepland zijn de komende jaren.
De Vlaamse overheid kende een meerjarige premie toe voor de restauratie van de Sint-Jacobskerk. De totale erfgoedpremie bedraagt 8.780.000 euro. De uitvoeringskosten van de totaalrestauratie worden geraamd op 16.750.000 euro.
De stad heeft bouwheerschap opgenomen en stelde het Antwerpse architectenbureau Steenmeijer Architecten bbvba aan om de restauratiewerken te begeleiden.
Geschiedenis Sint-Jacobskerk
Het verhaal van de Sint-Jacobskerk begint rond 1413 in een kapel van het Antwerpse broederschap van pelgrims naar het bedevaartsoord Santiago de Compostella in Spanje. Op de plaats van de huidige kerk lieten zij een kleine kapel bouwen ter ere van de heilige Jacobus de Meerdere. Deze kapel bleek snel te klein voor de grote toeloop van pelgrims en nieuwe parochianen. Daarom startte in 1491 de bouw van de huidige kerk, die midden 17de eeuw werd voltooid. Als parochiekerk bood de Sint-Jacobskerk plaats aan verschillende ambachten, gilden en religieuze broederschappen. Meerdere grafkapellen in de kerk getuigen ook van de verbondenheid en de bijdrage van rijke families aan deze monumentale kerk. De beroemdste grafkapel is die van de Antwerpse meester-schilder van de barok Pieter Paul Rubens. Het altaarstuk ‘Madonna omringd door Heiligen’ in deze kapel is van de hand van de meester zelf. Elders in de kerk bevinden zich ook schilderijen van Jacob Jordaens, Antoon van Dijck en Hendrik van Balen.
Vandaag is de Sint-Jacobskerk nog steeds een startpunt of tussenstop voor pelgrims op weg naar Santiago de Compostella. De sint-jacobsschelpen tegen de gevel van de kerk wijzen de weg op de pelgrimsroute. Ze zijn hét symbool van deze pelgrimstocht.