Park Brialmont is aangelegd op de resten van de Brilschans, één van de vestingswerken van de Brialmontomwalling. Deze omwalling is slechts één van de vele historische verdedigingslinies van Antwerpen. De eerste verdedigingsmuur dateert van ca. 1200 en werd aangelegd op een vroegere aarden wal rond de burchtzone aan Het Steen.  In de volgende eeuwen werden nieuwe muren en grachten aangelegd om de groeiende stad te beschermen. Bij de heraanleg van het park is ervoor gekozen om dit militaire verleden van Antwerpen zichtbaar te houden. 

Brialmontomwalling

Kenmerken

De Brialmontomwalling was 15 km lang en uitgebouwd als een kringvesting.

• Aarden wallen 
• Brede vestinggracht 
• 19 toegangspoorten 
  • Langs de zuidelijke en oostelijke zijden waren deze poorten extra versterkt met overdekte doorgangen, droge grachten en taluds. 
  • Tussen de Wilrijkse en Edegemse poorten en tussen de Mechelse en Berchemse poorten werden eveneens twee lunetten of uitspringende halvemaanvormige vestigingswerken aangelegd.

Militaire functie

De lunet Brilschans bestond uit de volgende onderdelen. 

<>

1. Kazerne 8/9 
Kazerne 8/9 lag tussen de Mechelse- en de Berchemsepoort aan de stadszijde van de omwalling. De naam verwijst naar de ligging van de kazerne tussen front 8 en 9. 
Functie: In deze kazerne waren genietroepen gelegerd. Ze ondersteunden de gevechtstroepen door bruggen en wegen te bouwen en te herstellen en mijnen en hindernissen te verwijderen.

2-3. Caponnière, contregarde en glacis 
Achter de lunet bevonden zich de caponnière, de contregarde en het glacis. Deze beschermden de twee poorten naar de stad: de Mechelsepoort en de Berchemsepoort. 
De caponnière was een overdekte gang met schietgaten van waaruit de toegangswegen naar de stadspoorten beschermd konden worden. 
Voor de caponnière lagen de contregarde en het glacis, dit waren langwerpige aarden plateau’s en hellingen waarop infanterie en geschut kon opgesteld worden. Deze werden door middel van een verdedigingsgracht gescheiden van de caponnière.

4. Lunet Brilschans 
Een lunet is een klein vestingswerk dat doorgaans voor een vesting of verdedigingslinie uitspringt. Het dankt zijn naam aan het Franse woord ‘lune’ of maan omdat de vorm van ervan vaak op een halve maan lijkt. 
Functie: Op de lunet kon afweergeschut staan. Bij de Brilschans werd rondom het lunet nog een verdedigingsgracht aangelegd.

7. Weg met chicane 
De toegangspoorten tot de stad konden bereikt worden door middel van twee toegangswegen met chicanes. 
Functie: Deze scherpe kunstmatige bochten bemoeilijken de doorgang en vertragen het oprukken van de vijand bij een aanval.

Archeologisch onderzoek    

In 2004 stootte een aannemer, bij aanpassingswerken aan een oprit nabij de Kennedytunnel, op resten van de caponnière en contregarde die zich tussen de Sint- Michielspoort en de Boomsepoort bevonden. Deze werden door de stedelijke archeologische dienst onderzocht.

Net ten noordoosten van het Park Brialmont ligt Post X. In 2014 werd het oude postgebouw afgebroken om plaats te maken voor dit nieuwe complex. Ook hier werden resten van de Brialmontomwalling aangetroffen. Het ging om restanten van de caponnière en de chicane die zich tussen de Spoorbaanpoort en Borsbeeksepoort bevonden.

De Brialmontomwalling werd afgegraven en het metselwerk opgeblazen met dynamiet om plaats te maken voor de Ring van Antwerpen. Vandaag is er aan het oppervlak nog weinig zichtbaar van dit ooit zo imposante verdedigingswerk, maar onder de grond zit nog heel wat verstopt. Bij graafwerken wordt er regelmatig op ondergronds bewaarde structuren van de Brialmontomwalling gestuit.

<>

Ook in en rond het De Villegaspark in 2015 werden delen van de omwalling opgegraven. 
In 2014 werd door de stedelijke archeologische dienst een noodopgraving uitgevoerd net ten noordwesten van het huidige Park Brialmont. 
Bij uitbreidingswerken aan basisschool kRing was de aannemer op massieve bakstenen muren gestuit. Ze maakten deel uit van de caponnière, de Geniekazerne, de funderingsvoet van de omwalling en de chicane nabij de Mechelsepoort. 
In het De Villegaspark werd de toegangsweg van de Berchemse poort gevonden tijdens werken aan de speeltuin.

In het noordelijke deel van park Brialmont werden bij de aanleg van het deelgebied Natuurpark Wolvenberg twee wadi’s uitgegraven in 2019. De stedelijke archeologische dienst voerde onderzoek uit. Een stuk funderingsmuur van de caponnière en een funderingsmuur van de contregarde werden in de nieuwe wadi’s geïntegreerd.

Leven om de omwalling

De Brialmontowalling was meer dan alleen een complex van muren, wallen en grachten. Het was ook een plaats waar mensen werkten, leefden en passeerden. Van de bouwvakkers die de omwalling bouwden, de militairen die er woonden en gestationeerd waren, tot de burgers die via de poorten de stad in en uit konden. We vinden nog steeds resten van het leven op en om de omwalling terug. 

<>

• In 2014 voerde de stedelijke dienst archeologie een noodopgraving uit aan de Uitbreidingsstraat 246 te Berchem. Hierbij werden verschillende objecten van militaire oorsprong teruggevonden. 
• In 2023 voerde RAAP België een archeologische opgraving uit aan de Brilschans. Hoewel er geen bouwresten van de omwalling werden aangetroffen leverde deze opgraving twee afvalkuilen met honderden vondsten op. De vondsten stamden voornamelijk uit de periode vlak na Wereldoorlog I. Het gaat om stukken van militaire uitrusting en dagdagelijkse gebruiksobjecten.

Wie werkt er aan mee? 

Studiebureau Odin voerde onder begeleiding van de stadsarcheologen het archeologisch onderzoek uit. In 2018 werden nog delen van de caponnière, keermuur, verdedigingsgracht en funderingen van de brug over de verdedigingsgracht teruggevonden onder begeleiding van RAAP.