Hitte-eilandeffect in Antwerpen in kaart gebracht

In opdracht van de stad Antwerpen heeft VITO een stedelijke hittekaart en een analyse van het stedelijk hitte-eilandeffect opgemaakt. Daaruit blijkt dat het in de stad in de zomer enkele graden warmer is dan daarbuiten.

Waarom dit project?

Een stedelijk hitte-eiland (SHE) of Urban Heat Island (UHI) ontstaat wanneer er een temperatuurverschil optreedt tussen de stad en het omliggende platteland. Dit temperatuurverschil is vooral een gevolg van de bebouwde en verharde omgeving in een stad. 

De gebouwen in de stad slaan de warmte overdag op en geven ze ’s nachts vertraagd weer af aan de lucht. In een stad is er bovendien minder verdamping omdat er, vergeleken met het platteland, minder groen is en de bodem meer afgedicht is.

U voelt het stedelijk hitte-eilandeffect ’s nachts het sterkst en dan vooral tijdens de zomermaanden. De hogere temperaturen in de stad kunnen dan leiden tot een gevoel van onbehagen of ‘hittestress’. Tijdens hittegolven kan dit onder meer leiden tot verhoogde gezondheidsproblemen en zelfs meer overlijdens.

De hittestudie en een aantal hittekaarten moeten het mogelijk maken het effect van het hitte-eiland op Antwerpen in te schatten. Zo kan het beleid doelgericht maatregelen nemen om de leefbaarheid in de stad te verbeteren.

Wat gebeurt er?

In 2013 liet de stad een hittestudie maken van haar grondgebied. De kaarten met nachttemperaturen en de bijhorende prognose voor 2030 zijn raadpleegbaar.

Hittekaarten laten betrouwbare inschattingen toe

Uit de hittekaart van het nachtelijk SHE-effect is af te lezen dat de luchttemperatuur in de binnenstad gemiddeld een kleine 4°C hoger ligt dan in niet stedelijk gebied. Op warme dagen kan het verschil oplopen tot 8 à 9°C. Het blijkt ook dat vergeleken met de randgemeenten er in de stad per zomer gemiddeld zestien nachten meer zijn waarbij de temperatuur niet onder de 18°C zakt.

Uit de studie blijkt dat het SHE en de samengaande hittestress voornamelijk afhangt van de aanwezigheid van groen en water (fotosynthese en verdamping). Ook de verdichtingsgraad, de natuurlijke ventilatie door wind en schaduw en de open ruimte speelt een rol.

Gebruik van de hittekaart en concrete acties

De stadsontwerpers gebruiken de hittekaart in de planningsprocessen en bij het opstellen van het stedelijk en de lokale groenplannen. In de bouwcode staan al verplichtingen zoals groendaken en het vergroenen van parkeerplaatsen en tuinen. Daarnaast zal er op de temperatuurmetingen en resultaten van de studie beroep worden gedaan om u sneller en accurater te informeren over acute situaties en maatregelen die u kunt nemen bij extreme hitte in de stad.

Op de website van de stad staan enkele tips verzameld om het aangenamer te maken tijdens de warme periodes.

De Hitteverklikker

Op 17 juli 2019 lanceerde de stad een experimentele website die zowel waarschuwt voor periodes van warme dagen en hittegolven als een overzicht biedt van tips om zich te wapenen tegen de hitte: de Hitteverklikker. Op basis van actuele klimaatvoorspellingen van de Vlaamse Instelling voor Technologische Ontwikkeling (VITO) en metingen door slimme sensoren van imec in de Antwerp Smart Zone (de Sint-Andrieswijk), biedt de hitteverklikker volgende informatie aan:

• De actueel gemeten temperatuur in de Antwerp Smart Zone en een lokale temperatuurvoorspelling voor de komende 5 dagen;
• Het hittestress-niveau. Dat niveau hangt af van de gevoelstemperatuur (de gemeten temperatuur plus directe zonnestraling, luchtvochtigheid, wind, …). Die bepaalt hoe men de warmte ervaart;
• Een hittewaarschuwing wanneer één van de officiële drempelwaarden voor hitte wordt overschreden. Dan krijgt het testpubliek tips toegespitst op het moment van de dag.

Verder geeft de Hitteverklikker een interactieve kaart aan waarop alle plekken staan aangeduid die belangrijk zijn tijdens warme periodes: drinkwaterkraantjes, medische posten, huisdokters, ziekenhuizen en apothekers, maar ook koele buiten- en binnenplekken op wandelafstand. Koele buitenplekken zijn schaduwrijke groene plaatsen die overdag publiek toegankelijk zijn, en meestal voorzien van een bank. In de koele binnenplekken, een initiatief van bewoners en organisaties in de wijk, kunnen jongeren, ouders met jonge kinderen en ouderen tussen bepaalde tijdsstippen verkoeling komen opzoeken. Deze plekken zijn gratis toegankelijk en herkenbaar door een logo.

Europese onderzoeksprojecten

De stad Antwerpen participeert ten slotte in twee grootschalige Europese onderzoeksprojecten, Naclim FP7 en Ramses-cities FP7, samen met steden als Berlijn, London, Rio de Janeiro, Bilbao en New York die onder meer het SHE onderzoeken.