Opwaardering van Rubens' erfenis in Antwerpen

Antwerpen is trots op zijn bekendste grootmeester. Dat het door hemzelf ontworpen renaissance palazzo met prachtige tuin en het nabijgelegen onderzoekscentrum/referentiebibliotheek Rubenianum pal in de binnenstad liggen, is dan ook een te koesteren gegeven.

Om Rubens' erfenis eer aan te doen, zijn de enige twee authentieke elementen gerestaureerd: de portiek, die de imposante doorgang naar de tuin vormt en het tuinpaviljoen, dat de eyecatcher van de tuin is.

Verder plant de stad de bouw van een nieuw volwaardig onthaal en een modern belevingscentrum - het Ruben's Experience Centre - om het erfgoed in het Rubenshuis te beschermen en tegelijkertijd een groot bezoekerscomfort te blijven verzekeren in de toekomst.

Tijdens de werken in de tuin troffen de archeologen waardevolle vondsten aan. 

 

Waarom dit project?

Restauratie

De portiek en het tuinpaviljoen zijn de enige twee originele overblijfselen uit de woning van Rubens en vormen bovendien zeldzame sporen van de meester als architect. Deze 400 jaar oude elementen zijn opnieuw in ere hersteld.

Geschiedenis

In 1610 koopt Rubens een huis met grond aan de Wapper in Antwerpen. Hij schetst zelf de plannen voor een uitbreiding die aan alle  wensen voldoet van de artiest, zakenman, familieman en kunstverzamelaar die hij is. Het oorspronkelijke woonhuis in traditionele bak- en kalkzandsteenstijl  breidt hij uit met een halfrond overkoepeld beeldenmuseum en een schildersatelier in de stijl van een Italiaans palazzo. Een indrukwekkende portiek verbindt het bestaande woonhuis met het nieuwe atelier en biedt een mooie doorkijk naar de tuin met gloednieuw tuinpaviljoen. Vermoedelijk bleef de woning van Rubens onaangeroerd tot midden achttiende eeuw. Daarna werd het pand grondig verbouwd. De stad Antwerpen kan het pand aankopen in 1937 en laat het restaureren en reconstrueren. In 1946 opent het Rubenshuis als museum. Van Rubens’ ontwerp zijn twee originele onderdelen bewaard gebleven: de portiek, die de imposante doorgang naar de tuin vormt, en het tuinpaviljoen, de eyecatcher achter in de tuin.

<>

Onthaal en belevingscentrum

Het Rubenshuis ontvangt jaarlijks tussen de 150.000 en 160.000 bezoekers en dit aantal blijft stijgen. Deze grote aantrekkingskracht heeft ook een keerzijde. Het toegenomen bezoekersaantal zorgt voor circulatieproblemen in het museum, waardoor bezoekers erg dicht opeengepakt door smalle doorgangen worden geleid. Ook de gebouwen zelf lijden onder de drukte.

Bovendien ontbreken momenteel tal van onthaalvoorzieningen, zoals toiletten, en beschikt de site niet over ruimte om een moderne publiekswerking te organiseren, wat onontbeerlijk is voor een museum met werelduitstraling. Daarvoor werd al in 1999 een ontvangstpaviljoen op de Wapper voorzien. Dit werd echter als tijdelijk paviljoen gebouwd en vergund en voldoet niet meer aan alle hedendaagse noden.

Daarom werkt de stad vandaag aan plannen voor een volwaardige uitbreiding die een betere beleving van de site en bescherming van het erfgoed moeten mogelijk maken.

 

Deze content kan niet getoond worden.

Door de gekozen cookie voorkeuren kan de inhoud niet weergegeven worden. Deze inhoud is enkel zichtbaar als u marketing cookies inschakelt.

Open cookie instellingen

 

Wat gebeurt er?

Restauratie

Tussen september 2017 tot maart 2019 vonden restauratiewerken aan de tuinportiek en het tuinpaviljoen in het Rubenshuis plaats.
Dankzij een combinatie van conserverende en beschermende maatregelen schitteren portiek en tuinpaviljoen opnieuw en komen de gebeeldhouwde details na een minutieuze behandeling tot hun recht. Een glazen vlinderluifel beschermt de portiek en voorkomt steenerosie en vervuiling. De bezoekers betreden de woning van Rubens opnieuw zoals hij die bedacht heeft: met een spectaculair zicht op de portiek en het tuinpaviljoen.

• Na de ontmanteling van de tijdelijke dakconstructie en het verwijderen van de bronzen vazen en de beelden Mercurius en Minerva starten de reiningswerken. Een ploeg van 4 gespecialiseerde steenrestaurateurs neemt de gebeeldhouwde delen minutieus onder handen. Ze behandelen steenschilfer na steenschilfer, een proces van een jaar.
• Het tuinpaviljoen wordt opnieuw een harmonieus geheel van licht pleisterwerk en zandsteen en donkerder hardsteen. De portiek met de verscheidenheid aan steensoorten krijgt zijn grandeur terug.
• De laatste fase is het plaatsen van de glazen constructie, die de portiek beschermt tegen neerslag en vormverlies en vervuiling voorkomt. De constructie van 30 ton bestaat uit een luifel van drievoudig gelaagde glasplaten van 6cm dik die worden geklemd in roestvrije stalen profielen, over de volledige lengte verzwaard met lood en verankerd in kolommen. De bronzen beelden en vazen staan op deze overkapping.

<>

Onthaal en belevingscentrum

Om tegemoet te komen aan de hedendaagse noden wordt een modern belevingscentrum - het 'Rubens Experience Centre' - en een volwaardig onthaal met o.a. toiletten, vestiaire, ticketbalie en museumshop gebouwd. Dit moet - samen met een nieuwe route doorheen de site - zorgen voor een betere circulatie, een hoger comfort en dus een betere beleving. Vanuit dit nieuwe onthaal wordt het museumbezoek georganiseerd rondom de Rubenstuin, die een goed overzicht biedt van de ganse site en bezoekers de vrije keuze laat hoe ze hun bezoek willen invullen.

Een ontwerpwedstrijd - de zogenaamde 'Open Oproep' - van de Vlaams Bouwmeester selecteerde een aantal ontwerpers om een plan op te maken voor de uitbreiding en herschikking van de Rubenssite. Deze wedstrijd ging samen met een onderzoek naar wat de best mogelijke locatie hiervoor zou zijn. Hieruit bleek dat de onbebouwde ruimte achter de tuinmuur langs Hopland 13 het meest geschikt was.

<>

De studieopdracht voor de bouw van een onthaal en belevingscentrum en voor de ontwikkeling van een visie voor de ganse Rubenssite werd toegekend aan architectenbureau Robbrecht en Daem.

De Rubenssite ligt momenteel echter in een gebied waar de richtlijnen van het ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) Binnenstad gelden. Een RUP is een juridische en technische bepaling die zegt waar er gebouwd of verbouwd mag worden. Dit RUP duidt de onbebouwde grond langs Hopland 13 aan als 'zone voor groen', waardoor het momenteel niet bebouwd mag worden. Om de bouw van onthaal en belevingscentrum mogelijk te maken, is er dus een bestemmingswijziging nodig. Daarom maakt de stad een nieuw RUP op: het RUP Rubens.

stad Antwerpen

Archeologisch onderzoek in Rubenstuin

Tijdens de werken in de tuin vond er ook archeologisch onderzoek plaats (winter en voorjaar 2023). Wat er zich voor de 15de eeuw exact op deze plek heeft afgespeeld, is beperkt gekend. Men weet dat er al in de 14de eeuw werd gewoond, door de derde stadsvergroting rond deze periode. Na de 15de eeuw kwamen er pakhuizen en uiteraard de woonst van Rubens. Kortom, het kon zijn dat wat er ooit was al eerder verwijderd werd. Het is de eerste keer dat er zo diep gegraven – tot 3,15 meter onder het maaiveld - werd in de tuin van Rubens. Stadsarcheologen vonden twee opmerkelijke vondsten terug.

<>

Calvinistische tempel uit de periode van de godsdienststrijd

Stadsarcheologen vonden in de zuidelijke zone van de tuin vier bakstenen pijlers in 16de-eeuws metselwerk die op gelijke afstand van elkaar stonden in een halve cirkelboog. Deze pijlers werden in 1939 ook al eens gezien door stadsarchitect Emiel Van Averbeke bij de heraanleg van de tuin. Hij tekende ze op het tuinplan en veronderstelde dat er ooit acht waren als resten van een calvinistische tempel. Er werd lange tijd getwijfeld of dit wel kon, volgens de bronnen waren de protestantse bouwwerken immers volledig vernietigd. Maar het huidige onderzoek bevestigde zijn theorie. De bakstenen pijlers bleken wel degelijk de resten van de calvinistische tempel te zijn die hier slechts een jaar stond, van 1566 tot 1567. In totaal moeten het er dus acht zijn die in een cirkel staan, ze ondersteunden het houten dak. 

Deze content kan niet getoond worden.

Door de gekozen cookie voorkeuren kan de inhoud niet weergegeven worden. Deze inhoud is enkel zichtbaar als u marketing cookies inschakelt.

Open cookie instellingen

Geitenleerlooierij uit de 14de eeuw 

Tijdens het onderzoek werden er heel wat laatmiddeleeuwse afvalkuilen gevonden die wijzen op artisanale activiteit.  Eén van deze kuilen bevatte honderden geitenkootjes en –hoorns.  Deze vondst duidt erop dat er hier in de late middeleeuwen een leerlooier aan het werk was. Dierenhuiden werden namelijk vanuit het platteland aan de leerlooiers in de stad geleverd met de hoornen en pootjes nog aan, dit functioneerde als een kwaliteitslabel. De leerlooier liet deze uitsteeksels zitten tot hij klaar was met de huiden, dan verwijderde hij ze, verkocht het hoorn aan de hoornbewerker en gooide de hoornpitten en pootjes in een afvalkuil. Doordat het om geiten gaat, weten we dat het om het fijnere, witte leer gaat. Het is een bijzondere vondst voor onze kennis over het laatmiddeleeuwse Antwerpen, tot nu toe konden nog geen leerlooierijen gelokaliseerd worden in de stad. Ook voor de bredere kennis van de late middeleeuwen is dit van belang, leerlooierijen met geitenleer zijn zeldzaam en werden nog nooit op deze schaal aangetroffen in een stedelijke context in Vlaanderen.

Wie werkt eraan mee?

Restauratie

De Stad Antwerpen en de Vlaamse Overheid -  Agentschap Onroerend Erfgoed realiseren de restauratie van het portiek en het tuinpaviljoen samen met het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Monument Vandekerckhove NV, THV Cools-De Vlieger- Lapis Arte, EVEKA bvba, Ney+P, Studiebureau L. De Clercq en MAAT_WERK architecten bvba.

Archeologisch onderzoek

Het archeologisch onderzoek van opgraving tot onderzoek naar de betekenis van de vondsten gebeurt door de archeologische dienst van de stad Antwerpen. 
 

Onthaal en belevingscentrum

Het masterplan voor de ontwikkeling van de ganse Rubenssite wordt uitgewerkt door toonaangevend architectenbureau Robbrecht en Daem, in nauw overleg met stad Antwerpen en de Vlaams Bouwmeester, en zal uitgevoerd worden met steun van Toerisme Vlaanderen.

Het RUP Rubens wordt opgemaakt en uitgevoerd door de stad Antwerpen.