't Bollewerk aende Groten Dyck inde Nieustadt'
In de 16de eeuw werd de stad in het noorden uitgebreid met de aanleg van de wijk Nieuwstad. Er werden vlieten (of kanalen) gegraven en huizen gebouwd. De 16de-eeuwse stadsmuur werd doorgetrokken tot aan de Schelde, met bastion Kattenberg. Nu heet deze wijk het Eilandje.
Waarom dit project?
Als deel van het project Noorderlijn – Brabo 2 – wordt een tramverbinding tussen het Eilandje en het stadscentrum uitgewerkt. Hierbij wordt ook de wegenis en de riolering heraangelegd.
Op verschillende plaatsen werden archeologische restanten verwacht tijdens de werken in de zone Rijnkaai. Enerzijds doorsneed de nieuwe riolering de restanten van de Spaanse omwalling. Anderzijds vermoedde men dat er bij de heraanleg van het wegdek snel op de restanten van de huizenblokken zou gestoten worden. Uit vorig onderzoek weet men dat de restanten bij de Kaaien dicht onder het wegdek liggen.
Wat gebeurt er?
Nieuwstad
In deze zone bevindt zich de noordelijke 16de-eeuwse stadsuitbreiding genaamd 'Nieuwstad'. Bij deze stadsuitbreiding werd ook de 16de-eeuwse stadsmuur doorgetrokken tot aan de Schelde, met bastion Kattenberg.' In de 19de eeuw werden de huizenblokken op de kaaien afgebroken voor de aanleg van een nieuwe kaaizone.
Archeologische restanten
De stadsmuur aan bastion Kattenberg
Ter hoogte van het kruispunt Rijnkaai/Amsterdamstraat sluit de stadsmuur aan bastion Kattenberg. Archeologen van de stad gingen daarom op zoek naar de muur voordat de nieuwe riolering aangelegd werd. Op 1,20 meter onder het wegdek bleek de muur in goed staat bewaard.
Het is een massieve constructie in baksteen met een 16de-eeuwse kern. Hiervoor werden typische zachtroze en gele bakstenen gebruikt. De voorzijde van de muur werd in de 19de eeuw hersteld. Hier werden rode baksteenlagen afgewisseld met lichte natuursteen (zogenaamde speklagen). Aan de achterzijde van de muur werd de aanzet van een massieve steunbeer geregistreerd.
De contouren van de stadsmuur naar het bastion Kattenberg zullen gevisualiseerd worden in het voetpad van de nieuwe aanleg met de vermelding van de 16de-eeuwse beschrijving van deze muur: ‘Den streckmuer loopende naer den Dyck’.
Batavia
In de Bataviastraat werd op dezelfde manier een stuk van de muur tussen bastion Kattenberg en bastion Schijn geregistreerd. De muur was hier erg hoog bewaard, tot 40 centimeter onder het wegdek. Bovenaan was de muur 2,5 meter breed. Het uitzicht van deze muur was hetzelfde als de muur van bastion Kattenberg: een 16de-eeuwse bakstenen kern met vooraan een 19de-eeuwse herstelling met speklagen.
Bastion Slijk
Tijdens de werken aan de Londenbrug werden restanten van bastion Slijk verwacht. Bij de uitgravingen voor de nieuwe funderingen werd echter slechts één steunbeer van bastion Slijk aangetroffen. De andere muren werden al afgebroken bij de oorspronkelijke aanleg van de funderingen voor de Londenbrug in de 20ste eeuw.
In 2011 kon wel een groter deel van Bastion Slijk geregistreerd worden door de stedelijke archeologische dienst bij de heraanleg van de Londen- en Amsterdamstraat. Nabij de Londenbrug werd de bastionpunt gevisualiseerd door een blauwstenen hoekelement met plattegrond van de omwalling en de tekst ‘TBollewerk aende Groten Dyck inde Nieustadt’.
Huizen en vlieten
Tijdens de werken in functie van de nieuwe riolering en wegenis werden in de zone ten zuiden van de Rijnkaai (regio van Meterenkaai) ook restanten van huizen aangetroffen. Het gaat doorgaans om muren van kelders of eventuele vloerresten van het gelijkvloerse niveau.
Deze sporen wijzen op de huizenblokken die hier sinds de 16de eeuw stonden, toen de nieuwe wijk Nieuwstad aangelegd werd. Van de vlieten werden geen muren teruggevonden. Mogelijk werden de muren dieper afgebroken dan het niveau van de huidige heraanleg, waardoor ze tijdens deze werken niet zichtbaar werden.