De stad Antwerpen telt prachtige gebouwen die ons nog iets vertellen over hoe de stad er in het verleden heeft uitgezien. Aangezien de stad voortdurend in verandering is, is het belangrijk om de historisch waardevolle gebouwen op te lijsten en de gevels ervan in kaart te brengen. In 1992 werd het bouwkundig erfgoed van Merksem al een eerste keer geïnventariseerd. Nu werd ook de architecteur uit het interbellum en de naoorlogse periode verder in kaart gebracht. 

Waarom dit project?

Merksem is een district met een bewogen geschiedenis. Dat verhaal kan je vandaag nog steeds aflezen in het bouwkundig erfgoed. In 1992 werd het bouwkundig erfgoed van Merksem al een eerste keer geïnventariseerd. De nadruk lag toen vooral op de bekende historische gebouwen zoals kerken, kasteeldomeinen en hoeves, aangevuld met de vooruitstrevende modernistische architectuur.

De woningbouw uit de twintigste eeuw bleef echter onderbelicht. Daarmee bedoelen we de fraaie burgerhuizen met verzorgde gevels in art nouveau of art deco, in neotraditionele of cottagestijl, maar ook de kenmerkende maar minder opvallende dorps- en arbeiderswoningen tot zelfs historische brievenbussen. 

Van een landelijke dorp veranderde Merksem in de eerste helft van de twintigste eeuw in een geïndustrialiseerd stadsdeel, gericht op de haven. Het zal dan ook niet verbazen dat tijdens deze herinventarisatiecampagne de focus op het bouwkundig erfgoed uit deze periode ligt. Merksem telt onder andere toonaangevende voorbeelden uit de Belle-Epoqueperiode met een waaier aan typologieën, gaande van villa’s, burger- en arbeiderswoningen tot dorpsarchitectuur. Ook de naoorlogse architectuur komt in beeld, met enkele verborgen parels op vlak van de hedendaagse architectuur, van klinkende namen zoals Hubert Semal.

Wat gebeurt er?

Onderzoek en vaststelling

Het district wil zijn erfgoed beter begrijpen, vrijwaren en vooral ook de geschiedenis ervan doorvertellen aan de komende generaties. Daarom legt het een inventaris aan van gebouwen die bepalend zijn voor de eigenheid en de geschiedenis van het district. Een inventarisatie omvat de beschrijving van een pand en archiefonderzoek naar de bouwgeschiedenis ervan. Op die manier leggen we het beeld van ons erfgoed vast en kunnen we die informatie aan iedereen ter beschikking stellen.

Om alle gebouwen in kaart te brengen, waren er verschillende fases nodig: 

• 1992: Eerste publicatie van het bouwkundig erfgoed.
• 2017-2018: Zelfstandige bouwhistorici voeren onderzoek uit op het terrein en beschrijven een 100-tal gebouwen. 
• 14 maart 2019: De minister bevoegd voor Onroerend Erfgoed tekent het ministerieel besluit tot vaststelling van de inventaris van het bouwkundig erfgoed in de provincie Antwerpen. Het bouwkundig erfgoed van Merksem is hier mee in opgenomen. 

Betekenis voor bewoners van een inventarispand

Wonen in een inventarispand

Er is een verschil tussen een geïnventariseerde woning en een beschermde of ‘geklasseerde’ woning. Staat de woning op de vastgestelde inventaris, dan zijn er juridische gevolgen. Deze zijn minder uitgebreid dan bij een beschermde of geklasseerde woning.

Werken aan een inventarispand

Als u werken wil uitvoeren aan een inventarispand, dan neemt u best contact op met de stedelijke dienst monumentenzorg . Voor werken aan de voorgevel, zoals de gevelkleur wijzigen of  het schrijnwerk vernieuwen, heeft u immers een omgevingsvergunning nodig. Bij iedere stedenbouwkundige vergunning zal de stad de erfgoedwaarden van de woning mee in afweging nemen, ook die van het interieur. 

Energieprestatie en binnenklimaat

Bij werken aan inventarispanden kan u een afwijking vragen van de normen voor energieprestatie en binnenklimaat als dat nodig is om de erfgoedwaarde van het pand in stand te houden. Zo is het bijvoorbeeld niet verplicht om verluchtingsroosters te plaatsen in het schrijnwerk van de voorgevel.

De Erfgoedlening voor werken aan een inventarispand

Voor de renovatie, restauratie of herbestemming van een inventarispand, kan u een erfgoedlening aanvragen, aan een interestvoet van 1% op dit moment. Voor particuliere eigenaars is er het consumentenkrediet. Voor ondernemers of openbare besturen is er het investeringskrediet. De lening bedraagt minimum 25.000 euro en maximum 250.000 euro. De eigenaar brengt daarbij zelf minimum 20% van de totale kosten in. 

Informatieplicht bij de eigendomsoverdracht
Bent u de eigenaar van een goed of een deel ervan dat is opgenomen in een vastgestelde inventaris en wil u het verkopen of verhuren voor meer dan 9 jaar? Of wil u het inbrengen in een vennootschap, een erfpacht- of opstalrecht overdragen of de eigendom op een andere manier overdragen? Dan moet uzelf of de notaris in de aktes of overeenkomst vermelden dat het een goed is opgenomen in een vastgestelde inventaris en welke de juridische gevolgen zijn.

Wie werkt er aan mee? 

Samen met het agentschap Onroerend Erfgoed en met de Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem werd een lijst opgemaakt van 100 relicten die ontbraken in de inventaris van het bouwkundig erfgoed. De inventarisatie op het terrein werd uitgevoerd door zelfstandige bouwhistorici die in 2017 en 2018 een 100-tal gebouwen onderzochten. De aanvulling van de inventaris was in opdracht van het districtsbestuur van Merksem. De dienst monumentenzorg van de stad Antwerpen begeleidde de samenwerking. 

Meer info

Alle informatie over inventariseren kan u terugvinden op inventaris.onroerenderfgoed.be.