In het binnengebied tussen de Kaasstraat, Zilversmidstraat, Gildekamersstraat en Suikerrui wordt een ondergrondse fietsstandplaats gebouwd, waarop een semipublieke binnentuin wordt voorzien. De fietsstandplaats wordt beschikbaar voor het personeel van het stadhuis, DIVA museum en de buurtbewoners. De werken zijn van start gegaan in juni 2019. Voorafgaand aan de bouw van de fietsstandplaats vond archeologisch bodemonderzoek plaats.
In de historische binnenstad is er een tekort aan veilige fietsstandplaatsen en groene ruimte voor de buurtbewoners van het stadhuis en het personeel van het stadhuis en het DIVA museum, daarom wordt niet alleen een fietsstandplaats voorzien, maar ook een stukje semipubliek groen. Deze stedelijke binnentuin wordt een groene parel in de drukke historische binnenstad. Deze verrassend stille plek zal deel uitmaken van een toeristische route en vormt een nieuwe doorsteek tussen de Grote Markt en de Schelde.
Het binnengebied wordt in een eerste fase afgegraven om de ondergrondse fietsstandplaats mogelijk te maken. Van juli tot en met oktober 2019 voerden archeologen historisch onderzoek uit. Het gebied ligt immers op de locatie van de historische Ruienstad (15de eeuw). Vervolgens wordt de bouw van de fietsstandplaats en het binnenplein verdergezet. Midden 2020 zal de ondergrondse fietsstandplaats afgewerkt zijn. De aanplanting van de tuin volgt in het plantseizoen van het najaar van 2020.
Om de fietsenparking en semipublieke binnentuin achter het Antwerpse stadhuis te realiseren, wordt het terrein 5 meter diep afgegraven. Door de ligging in het historisch centrum is een archeologisch onderzoek voorafgaand aan de bouwwerken verplicht. Uit historische kaarten en eerder onderzoek is geweten dat er op deze plek al in de middeleeuwen bewoning was. Hoe deze er precies uitzag, was niet geweten. Archeologen vonden zowel restanten terug van vroege bebouwing terug als vondsten die meer vertellen over het dagelijkse leven.
Vroege bebouwing
In de 15de eeuw stonden op de locatie van de opgraving de historische huizen ‘Valkenborgh’, ‘de Roose’, ‘de Witte Roose’ en ‘Rattenborgh’. Van deze gebouwen groeven de archeologen nu enkele kelders met vloeren op. Bepaalde muren van de kelders vertonen verkleuringen van een brand die mogelijk verband houdt met de Spaanse Furie van 1576. Toen werd de omgeving in lichterlaaie gezet door ontevreden muitende Spaanse soldaten. Archiefbronnen getuigen dat het gehele huizenblok toen moest worden afgebroken en opnieuw opgebouwd; ondergronds bleven de oudere kelders echter bewaard.
Zoals verwacht werden onder deze kelders en bakstenen muren uit de 15de tot 16de eeuw nog oudere grondlagen en structuren aangetroffen. De stadsarcheologen hadden dit niet verwacht, want hout is een broos materiaal dat meestal vergaan is. In dit geval is het hout in redelijk goede staat en is het duidelijk dat het gaat om de resten van een gebouw bestaande uit houten palen, riet en vlechtwerk, een omgevallen wand en een aantal planken. Voorlopig kan dit gebouw gedateerd worden in de 13de eeuw, mogelijk is het zelfs ouder. Verder onderzoek moet meer duidelijkheid bieden over de datering en de functie van het gebouw.
In nog diepere lagen zijn er houten structuren uit de 12de eeuw aangetroffen. Geweten is dat de opgravingszone zich bevindt op een plek die voor 1200 al geïntegreerd was in de nieuwe omwalling, toen de middeleeuwse burcht aan Het Steen werd vergroot tot een stedelijk gebied van ca. 19 ha. Deze stad werd de Ruienstad genoemd en werd begrensd door de straten Suikerrui, Kaasrui, Jezuïetenrui, Minderbroedersrui en de Sint-Paulusstraat. Deze lagergelegen houten structuren geven dus inzicht in hoeverre het gebied al geurbaniseerd was naar middeleeuwse normen en welke activiteiten en ambachten er toen in de omgeving werden uitgevoerd.
Vondsten uit het dagelijks leven
Verschillende opgegraven voorwerpen illustreren de diversiteit van de middeleeuwse materiële cultuur in Antwerpen. Zo werd een leren zwaardschede met vergulde versieringen uit de 12de eeuw opgegraven. Een andere vondst uit de 14de eeuw leverde een ‘glis’ op, dit is een benen schaats met gladde onderkant. Een kuil uit de 14de 15de eeuw bevatte een aquamanile, een uitzonderlijk object in onze contreien. Deze aquamanile is een kruikje in de vorm van een dier dat gebruikt werd om de handen te wassen. Een zogenaamd ‘wikkelkindje’ in de vorm van een ingebakerd Christusfiguur werd aangetroffen in een beerput. Deze kleipijpen beeldjes werden met religieuze feestdagen op broden gelegd en zijn nog te zien op maaltijdschilderijen uit de 17de eeuw.
Het onderzoek leverde ook andere vondsten op die ons meer vertellen over het dagelijkse leven in het oude Antwerpen. Er werd speelgoed gevonden, zoals een benen dobbelsteen en aardewerken knikkers, maar ook fossiele haaientanden, verschillende munten en gewichten, vele soorten aardewerk, afval van leerbewerking en veel dierlijk slachtafval.
Internationale belangstelling
De site trok heel wat belangstelling binnen de archelogische wereld. Lotte Govaerts ondersteunde de archeologen op vrijwillige basis en schreef over haar ervaring op de blog van het Smithsonian National Museum of Natural History in Amerika. Dit is één van de beste onderzoeksinstellingen met wereldfaam. Ook op eigen bodem trok de site aandacht met een fotoreportage in het archeologisch magazine 'Ex Situ'.
Er komt een nieuwe ondergrondse fietsparking voor de gebruikers van het stadhuis, het DIVA museum en de omwonenden.
De voormalige niet-publieke binnentuin wordt opnieuw aangelegd als publieke ruimte waar iedereen welkom is.
Het ontwerp verwijst naar de herkomst van diamanten: de open mijnen waaruit de waardevolle grondstoffen gewonnen worden. Deze mijnen kenmerken zich door een sterke gelaagdheid. Na de ontginning herovert de natuur de ontgonnen site. In de binnentuin worden deze lagen weergegeven met messing lijnen die het bestaande reliëf accentueren. De natuurlijke beplanting verwijst naar de rijke museale collectie van het aanpalende DIVA museum: elegante esdoorns die robijn verkleuren in de herfst met een onderbegroeiing van irissen, meiklokjes en grijskleurige varens. Ook de nieuwe tuinbanken hebben een link met DIVA. Ze zijn gemaakt van het waardevolle zwarte marmer van de trappen uit het voormalige museumgebouw.
Frederik Beyens
Het deel van de binnentuin dat grenst aan de Zilversmidstraat is steeds open voor publiek. Het deel van de binnentuin dat grenst aan de Kaasstraat en de achterzijde van het DIVA museum wordt tijdens de openingsuren van DIVA opengesteld. Een hekwerk sluit dit gedeelte ’s avonds af en vormt zo een extra beveiliging voor het museum.
Voor de opgravingen in het binnenplein werkt AG VESPA samen met de archeologische dienst van de stad Antwerpen. Stramien cvba heeft de ondergrondse fietsstalling en de nieuwe binnentuin ontworpen. Monument Vandekerckhove NV voert de werken uit.